287. Nurty umysłowe w dwudziestoleciu międzywojennym

Nurty umysłowe w dwudziestoleciu międzywojennym

1. Materializm dialektyczny – była to teoria filozoficzna stworzona przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Głosili oni tezę o pierwotnym pochodzeniu materii i wtórnym świadomości. Poznawanie rzeczywistości traktowali jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i zbliżania się do prawdy absolutnej. Teoria ta podkreślała dialektycznych charakter poznania, wiążąc je ściśle z praktyką. Rzeczywistość otaczająca człowieka traktowana była historycznie i dynamicznie, ponieważ ulegała ustawicznym zmianom będącym rezultatem walki przeciwieństw.

2. Pragmatyzm – był to kierunek filozoficzny, którego twórcą był filozof i psycholog William James, który postulował praktyczny sposób myślenia i działania, zalecał stosowanie metody krytycznego rozsądku, preferował nauki doświadczalne. Hasłem pragmatystów stało się zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków. Poznanie ludzkie też powinno mieć charakter czysto praktyczny, nie chodzi bowiem w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb.

3. Freudyzm – była to teoria psychologiczna, której twórcą był lekarz austriacki Zygmunt Freud, prowadzący badania nad zaburzeniami psychicznymi. Uważał on, że źródłem większości ludzkich działań jest podświadomość. Przeżycia i odruchy tkwiące w podświadomości są ustawicznie tłumione przez racje rozumowe, konwencje obyczajowe i moralne. Szczególnie ostro tłumione i spychane do sfery podświadomości są popędy seksualne.

Freud w odniesieniu do ludzkiej psychiki wprowadził trzy pojęcia: Ego, Id i Superego. Ego to zespół poczynań kierowanych rozumem, wymogami społecznymi i konwencjami. Id to zespół popędów i pożądań tkwiących w podświadomości i nieuświadamianych. Superego to tkwiący w naszej podświadomości pewien wzorzec idealny, kształtowany zgodnie z tradycją i normami moralnymi. Ponieważ między Id a Superego często istnieją duże rozbieżności, powoduje to ustawiczne stresy, a w konsekwencji zaburzenia psychiczne.

4. Behawioryzm – była to teoria opozycyjna w stosunku do freudyzmu. Jej twórcą był amerykański psycholog John Watson, który uważał, że psychologia nie dysponuje ścisłymi metodami badania wewnętrznych przeżyć i procesów psychicznych, a więc powinna się zająć obserwacją i analizą tylko zewnętrznych objawów ludzkiego zachowania. Teoria ta wykorzystywała badania naukowe Iwana Pawłowa nad odruchami warunkowymi u zwierząt i stosowała je w psychologii. Behawioryzm znalazł także zastosowanie w literaturze, prezentując jedynie działania bohatera, eliminując całkowicie analizy psychologiczne.

5. Egzystencjalizm – był to ruch umysłowy i artystyczny, którego głównym przedstawicielem jest Martin Heidegger, filozof niemiecki, który twierdził, że właściwym przedmiotem nauk filozoficznych powinien być człowiek, jego egzystencja, miejsce i rola jednostki w świecie. Człowiek jako indywidualna jednostka jest wolny i niezależny od warunków historycznych i społecznych, toteż jest bezwzględnie odpowiedzialny za własne czyny. Jednocześnie wciąż lęka się śmierci, odczuwa boleśnie beznadziejność swojego istnienia, jest nieszczęśliwy i samotny, a zajmując się bez reszty własną egzystencją, nigdy nie pozna prawdy o drugim człowieku. Egzystencjalizm w literaturze przejawiał się podkreślaniem samotności człowieka we wszechświecie, tragizmu jego egzystencji. Bohater stawiany był w trudnych sytuacjach wyboru, dręczony niepokojem egzystencjalnym.