Narrator i narracja, typy narratora, mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

Narrator i narracja

 

Narracja literacka jest sposobem przekazywania nam jedynej wiedzy, jaką możemy uzyskać na temat oryginalnego, przedstawionego w danym tekście epickim, świata. Co więcej: narracja sama jest tą wiedzą. Przedmiotem narracji jest fabuła, czyli ogół wątków i motywów składających się na świat przedstawiony.

 

Narrator jest wewnątrz utworu dysponentem wiedzy na temat świata przedstawionego i reguł jej ujawniania. Może także ujawniać swoją postawę, emocje, indywidualność, na przykład w komentarzach czy ironicznym obrazowaniu, a może poprzestawać na samej relacji i być tylko „neutralnym” świadkiem czy obserwatorem.

 

Narrator również może patrzeć na świat okiem jednego lub, przemiennie, kilku bohaterów, przyjmując ich perspektywę, ocenę sytuacji czy emocjonalny stosunek do innych osób, ale nie rezygnując przy tym z bycia „nadrzędnym głosem.

 

Typy narratora

 

Narrator wszechwiedzący – o zdarzeniach występujących w fabule opowiada kompletnie z zewnątrz, a jednocześnie wywiera na czytelniku wrażenie, że wie o wszystkim: zna najmroczniejsze zakamarki psychiki każdego bohatera, zna wszystkie okoliczności wszystkich zdarzeń, także motywy postępowania poszczególnych postaci.

 

Narrator bezpośredni – czyli pierwszoosobowy. Jest on jedną z postaci występujących w powieści – może być głównym bohaterem, a może być towarzyszem głównego bohatera, jego antagonistą lub dowolną postacią. Istotne jest to, by postać mająca w zamierzeniu pisarza zostać narratorem powieści, brała udział w osi zdarzeń dających fabule kręgosłup – inaczej relacje narratora byłyby okrojone, płaskie, stojące gdzieś na tyłach czy marginesach opowiadanej historii lub nawet całkiem poza nią.

 

Narrator świadek – podobnie do narratora wszechwiedzącego również opisuje zdarzenia fabularne z zewnątrz, różnica jednak polega na tym, że narrator świadek musi podawać te zdarzenia w taki sposób, jak gdyby był ich autentycznym naocznym świadkiem. Ten narrator zatem nie może wiedzieć wszystkiego i nie wolno mu swobodnie zaglądać do cudzych głów i znać myśli różnych bohaterów występujących w tej fabule. Może odwoływać się jedynie do tej wiedzy, którą zdobył z pozycji obserwatora konkretnych wydarzeń. Narracja taka będzie zatem siłą rzeczy w stosunku do narratora wszechwiedzącego zdecydowanie węższa (co nie znaczy, że gorsza), a w stosunku do sposobu przedstawienia całej historii subiektywna i stosująca pojedynczą perspektywę (a nie perspektywę wieloraką – jak w przypadku narratora wszechwiedzącego).

 

Narrator ukryty – to z kolei narrator w czapce-niewidce. Pisana przez pisarza historia literacka opowiada się niby sama. Narracja ukazuję tę historię płynnie, naturalnie – w taki sposób, że obecność narratora nie jest zaznaczona i czytelnik zyskuje poczucie, że narrator w ogóle w niej nie występuje; że opowieść odsłania się samoistnie, bez wsparcia narratora.

 

Mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

 

Istnieją trzy sposoby, za pomocą których opowiadający może informować o tym, co inni mówią:

 

1. Może relacjonować sens cudzej wypowiedzi, np. w zdaniu: Michał mówił, że bardzo go boli głowa – mowa zależna;

2. Może ją wiernie cytować, zaznaczając wyraźnie granice obcej wypowiedzi w swoim dyskursie: Michał powiedział: „Bardzo, tak bardzo boli mnie głowa!” – mowa niezależna;

3. Może również tak przekazywać w relacji czyjeś słowa, aby dało się usłyszeć emocje czy indywidualne stylistyczne właściwości mowy drugiej osoby: Michał powiedział, że bardzo, tak bardzo boli go głowa – mowa pozornie zależna.

Źródła:

 A. Korwin-Piotrowska, Poetyka. Przewodnik po świecie tekstów (Internet)

Warsztat pisarza (Internet) https://warsztatpisarza.pl/2019/08/20/cztery-rodzaje-narratora/