39. Synonimy

SYNONIMY

Synonimy (z greckiego synónymos – współimienny) to wyrazy o podobnym znaczeniu, inaczej wyrazy bliskoznaczne. W życiu codziennym stale jesteśmy zmuszani do posługiwania się nimi, najczęściej po to, aby uniknąć błędów powtórzeniowych, np. droga – szlak, trasa, trakt; piękny – śliczny, wspaniały, zachwycający, uroczy, cudowny.

Rodzaje synonimów:

a) chronologiczne – wyrazy bliskoznaczne zróżnicowane czasowo, tzn. występujące w zestawieniu wyrazu przestarzałego z wyrazem z języka współczesnego, np. pryncypał i szef, buchalter i księgowy, ongiś i niegdyś,

b) emocjonalne – wyrazy bliskoznaczne zróżnicowane pod względem barwy uczuciowej, np. włóczęga, łazik, włóczykij, obieżyświat, turysta; chłop, gospodarz, wieśniak, kmiotek,

c) różnordzenne – wyrazy bliskoznaczne, które nie należą do jednej rodziny wyrazowej, np. awantura, kłótnia, zajście, burda; zawierucha, burza, nawałnica,

d) semantyczne – wyrazy bliskoznaczne odnoszące się do jakiegoś jednego przedmiotu, zjawiska, pojęcia, jakiejś jednej cechy lub czynności, ale ujmujące je z różnych stron, akcentujące różne wchodzące w ich skład odcienie znaczeniowe, np. zamieć, zadymka, zawieja, kurniawa; wielki, ogromny, olbrzymi,

e) stylowe – wyrazy bliskoznaczne występujące głównie w stylu artystycznym czy w stylu patetycznych przemówień, np. wieść – prowadzić, rubież – granica, mąż – małżonek,

f) środowiskowe – wyrazy bliskoznaczne zaczerpnięte z poszczególnych gwar środowiskowych, np. samochód i gablota, sprzedać i opylić, odejść i spływać, zmiatać,

g) terytorialne – wyrazy bliskoznaczne występujące w zestawieniu: prowincjonalizm (dialektyzm) i jego odpowiednik ogólnopolski, np. torebka (ogólnopolskie) i tytka (wielkopolskie), leń (ogólnopolskie) i legat (augustowskie),

h) wspólnordzenne – wyrazy bliskoznaczne spokrewnione ze sobą pod względem słowotwórczo-etymologicznym, np. od wiek – wiekowy, wieczny, wieczysty; od mąż – mężowski, mężny, męski.

Bibliografia:

1.      Język polski. Vademecum maturalne, Operon, Gdynia 2009.

2.      Jan Malczewski, Słownik szkolny. Nauka o języku, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990.