35. Historia języka polskiego

HISTORIA JĘZYKA POLSKIEGO

Język polski wywodzi się z dawnego języka praindoeuropejskiego, z którego wykształciły się języki prasłowiańskie:

- zachodniosłowiańskie,

- wschodniosłowiańskie,

- południowosłowiańskie.

Języki zachodniosłowiańskie:

- czeski,

- słowacki,

- górnołużycki,

- dolnołużycki,

- polski.

Języki wschodniosłowiańskie:

- rosyjski,

- ukraiński,

- białoruski.

Języki południowosłowiańskie:

- serbsko-chorwacki,

- bułgarski,

- słoweński,

- macedoński.

Epoki w dziejach języka polskiego:

1. Epoka przedpiśmienna.

2. Epoka piśmienna.

a) doba staropolska,

b) doba średniopolska,

c) doba nowopolska,

d) czasy współczesne.

Epoka przedpiśmienna

Są to początki tworzenia się ogólnonarodowego języka polskiego. Ośrodkiem była najpierw Wielkopolska, potem Małopolska. Po przyjęciu chrztu w 966 roku funkcję języka urzędowego i literackiego pełniła łacina. Zachodziły wówczas następujące zmiany językowe:

- zanik i wokalizacja jerów,

- przegłos polski,

- kształtowanie się nowego typu odmiany rzeczowników, zaimków, przymiotników,

- przekształcenia imiesłowów,

- nowe formy trybu rozkazującego, zanik dawnych form zakończonych na –i/-y oraz prasłowiańskiego trybu przypuszczającego,

- utrwalenie się opozycji: spółgłoska miękka-spółgłoska twarda.

Doba staropolska (od około połowy XII wieku do przełomu XV i XVI wieku)

Jest to okres kształtowania się literackiej odmiany języka ogólnego. Głównym ośrodkiem był Kraków, gdzie język polski wprowadzono do szkół przykościelnych i założono Akademię Krakowską. Powstały wówczas pierwsze utwory literackie w języku polskim: Bogurodzica, Lament świętokrzyski, Legenda o św. Aleksym, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka), Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, O zachowaniu się przy stole (O chlebowem stole), Satyra na leniwych chłopów.

Zachodziły wówczas następujące zmiany językowe:

- końcowa faza przejścia t’, d’ w ć, dź,

- zanik iloczasu,

- zrównanie barwy nosówek,

- przejście grup „ky”, „gy” w „ki”, „gi”,

- nowe typy odmiany rzeczownikowej,

- zanik imperfektu i aorystu (imperfekt – czas przeszły niedokonany opisowy, aoryst – czas przeszły dokonany),

- nowa odmiana liczebników zbiorowych,

- uproszczenie czasu przeszłego,

- upowszechnienie się imiesłowu zakończonego na „-ąc”,

- zanik „-i”, „-y” w dotychczasowych końcówkach bezokolicznika „-ci”, „-cy”.

Doba średniopolska (od początków XVI wieku do lat 80-tych XVIII wieku)

Jest to okres powstania literackiego języka polskiego, rozwoju drukarstwa i szkolnictwa, ożywienia ruchu umysłowego. Język polski, obecny we wszystkich przejawach życia kulturowego i społecznego, wypiera ostatecznie łacinę. Powstają liczne dzieła literackie w języku polskim, których upowszechnianiu służą oficyny wydawnicze (główny ośrodek drukarstwa to Kraków).

Zachodziły wówczas następujące zmiany językowe:

- zanik „a” pochylonego i „e’ pochylonego; „o” pochylne zbliża się do „u”,

- powstanie rodzaju męskoosobowego,

- nowa odmiana rzeczowników,

- upowszechnienie się końcówek „-om”, „-ami”, „-ach” w liczbie mnogiej odmiany rzeczowników,

- zanik archaicznych form trybu rozkazującego zakończonych na „-i”, „-y”,

- zanik form trybu przypuszczającego „bych”, „by”, „bychom”, „bychą”,

- zanik liczby podwójnej w deklinacji i koniugacji.

Doba nowopolska (od lat 80-tych XVIII wieku do 1939 roku)

Jest to okres walki w czasie zaborów o zachowanie języka narodowego i rozwoju językoznawstwa. Ośrodkiem rozwoju języka była Warszawa.

Zachodziły wówczas następujące zmiany językowe:

- ostateczne zrównanie „o” pochylonego z „u”,

- upowszechnienie się „ę” w bierniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego,

- upowszechnienie się „-u” w deklinacji liczebników,

- wprowadzenie „-łszy” w imiesłowach.

Czasy współczesne (po 1945 roku)

Jest to okres silnych wpływów języka angielskiego, tendencji do używania skrótowców, nowego słownictwa związanego z rozwojem techniki, informatyki, odkryciami itp.

Bibliografia:

1. Język polski. Vademecum maturalne, Operon, Gdynia 2009.