254. Stanisław Barańczak jako przedstawiciel Nowej Fali

Stanisław Barańczak jako przedstawiciel Nowej Fali

Wypełnić czytelnym pismem – wiersz pochodzi z tomu Jednym tchem, reprezentującego poetykę nowofalową. Utwór został napisany w konwencji protokołu lub ankiety, na którą składa się także tytuł. Poeta wykorzystał tutaj język urzędowy w funkcji parodystycznej, dzięki czemu osiągnął podwójny efekt: z jednej strony zdemaskował fałsz komunistycznej nowomowy, z drugiej natomiast dociera do paradoksów języka.

Wiersz został skonstruowany na zasadzie kolażu fraz pochodzących z urzędowego kwestionariusza i wyrażeń wprowadzonych przez samego poetę. W ten sposób pytania komunistycznej ankiety stają się skrajnie absurdalne. Mowa urzędowa sama obnaża własną niedorzeczność, np. bezosobowe pytanie „urodzony?” zostaje zestawione z umieszczoną w nawiasie instrukcją wypełniania ankiety: „tak, nie, niepotrzebne skreślić”. Poeta zauważa pewną właściwość systemu komunistycznego, w którym człowieka ocenia się z punktu widzenia jego przydatności do celów systemu. Jednostka staje się jedynie trybem w wielkim, kolektywistycznym planie.

Kolejne wersy tekstu budują wyrazisty portret człowieka uwikłanego w system politycznego zniewolenia, który zabija w nim wszelki indywidualizm, zamyka w schemacie i inwigiluje. Człowiek zniewolony jest bez przyszłości.

Widokówka z tego świata – wiersz pochodzi z tomu o tym samym tytule, wydanego w 1998 r. widać w nim zmianę tematyki w stosunku do wczesnych wierszy nowofalowych. Jest tekstem o wymiarze egzystencjalnym i metafizycznym. Ma formę monologu skierowanego do Boga. Jest to bowiem rodzaj pozdrowień wysłanych przez kogoś, kto egzystuje na kuli ziemskiej do istoty pozaziemskiej. Poeta wykorzystuje formę pocztówki, czyli zbioru konwencjonalnych formuł w funkcji intymnego dialogu z Bogiem.

Zasadniczym pomysłem konstrukcyjnym wiersza jest kontrast pomiędzy człowiekiem i Bogiem. Dzieli ich przestrzeń, czas i ciało. Przyjęcie konwencji charakterystycznej dla pocztówki sugeruje, że świat nie jest domem człowieka, ale miejscem pobytu tymczasowego. Zwrot „szkoda, że Cię tu nie ma” wskazuje, że w świecie bez Boga człowiek został pozostawiony samemu sobie. Ograniczeniem egzystencjalnym jest ludzka cielesność, w którą z natury wpisane jest cierpienie. Podmiot liryczny zadaje Bogu pytania o Jego egzystencję i naturę. Bóg w wierszu nie odpowiada, pozostaje jedynie potencjalną możliwością. Barańczak nie neguje Jego istnienia, ale jednocześnie ukazuje Go jako obojętnego, milczącego, bardzo dalekiego.