32. Najważniejsze zabytki języka polskiego

NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO

Zabytki języka polskiego to wszelkiego rodzaju utwory napisane po polsku w średniowieczu, umożliwiające zapoznanie z systemami fonologicznym i morfologicznym języka polskiego, z jego zasobami leksykalnymi oraz regułami gramatycznymi.

Bulla gnieźnieńska

Wydana w 1136 roku bulla (dokument papieski) papieża Innocentego II, sporządzona dla arcybiskupa gnieźnieńskiego. Napisana po łacinie, zawiera 410 nazw osobowych i miejscowych w języku polskim, charakterystycznych dla terenu archidiecezji gnieźnieńskiej.

Bogurodzica

Pierwsza polska pieśń religijna napisana w języku narodowym, najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku.

Kazania świętokrzyskie

Zabytek religijny z XIV wieku, zachowany w szczątkowej formie, pisany w znacznej części po polsku. Zawiera archaizmy gramatyczne i bohemizmy (wyrazy, zwroty lub konstrukcje składniowe zapożyczone z języka czeskiego). Zostały napisane z zastosowaniem zasad sztuki oratorskiej.

Krystus z martwych wstał je

Najstarsza polska pieśń wielkanocna sprzed 1365 roku.

Psałterz floriański

Najstarszy polski przekład psalmów biblijnych z przełomu XIV i XV wieku. Cechy dialektyczne wskazują na to, że powstał na terenie Małopolski (najprawdopodobniej w Krakowie). Przyjmuje się, że został napisany dla królowej Jadwigi. Poza psalmami zawiera kilka modlitw i hymnów.

Kazania gnieźnieńskie

Zbiór 103 kazań łacińskich, częściowo z polskimi glosami (glosa – adnotacja w tekście, zapisek na marginesie itp.) i 10 kazań w języku polskim z XV wieku. Zawiera liczne formy czasu zaprzeszłego. Pod względem artystycznym są stylistycznie słabsze od „Kazań świętokrzyskich”.

Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)

Staropolski przekład Biblii z XV wieku, sporządzony prawdopodobnie dla królowej Zofii (Sońki Holszańskiej, czwartej i ostatniej żony Władysława Jagiełły). Zawiera liczne bohemizmy.

O zachowaniu się przy stole (O chlebowem stole)

Najstarszy polski wiersz świecki o charakterze dydaktycznym z początku XV wieku. Jego autorstwo przypisuje się burgrabiemu poznańskiemu Przecławowi Słocie.

Posłuchajcie, bracia miła (Lament świętokrzyski)

Średniowieczny plankt (plankt – utwór wyrażający żal po zmarłej osobie bliskiej) o kunsztownej formie, datowany na lata 40-ste XV wieku.

Psałterz puławski

Zabytek z terenu Wielkopolski, z końca XV wieku. Zawiera bohemizmy i cechy dialektu wielkopolskiego.

Biblia Leopolity

Pełny polski przekład całej Biblii, wydany drukiem w 1561 roku.

Bibliografia:

1. Język polski. Vademecum maturalne, Operon, Gdynia 2009.