159. "Bogurodzica" - nasz najdawniejszy hymn narodowy

„Bogurodzica” – nasz najdawniejszy hymn narodowy.

Bogurodzica to najstarszy zabytek liryki polskiej. Nie wiadomo, kiedy powstała. Czas powstania pieśni jest sporny. Poszukiwania naukowe i analizy tekstu oraz melodii nie przyniosły ostatecznego wyjaśnienia. Część historyków łączy jej narodziny z XIII w., inni – opierając się na analizie języka – uważają, że to utwór znacznie starszy, z końca X w. lub początku XI w. Najstarszy zachowany odpis utworu, tzw. krakowski, pochodzi z 1407 r. Bogurodzica jest także pierwszym naszym drukowanym utworem poetyckim, zamieszczonym na wstępie zbioru praw Królestwa Polskiego, czyli Statutu Jana Łaskiego, wydanego w 1506 r.

Jest religijną pieśnią liryczną, wzorowaną na podniosłych i uroczystych łacińskich hymnach kościelnych. Nie jest jednak przekładem ani przeróbką, lecz oryginalnym utworem. Ma charakter pieśni-modlitwy skierowanej do Syna Bożego za pośrednictwem Bogurodzicy i Jana Chrzciciela. Pomysł mógł podsunąć autorowi popularny w średniowieczu motyw deesis (prośba). Przedstawiał Chrystusa na tronie, a u Jego stóp po obu stronach Matkę Boską i Jana Chrzciciela wznoszących błagalnie ręce. Prośba wyrażona w „Bogurodzicy” wyraża pragnienia ludzkie, zgodne z duchem epoki: bogobojnego, coraz dostatniejszego życia na ziemi i szczęścia wiecznego po śmierci.

Jest to najpiękniejsza polska średniowieczna pieśń religijna, odznaczająca się niezwykłym artyzmem. Legenda przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, co jest mało prawdopodobne. Cechą pieśni jest jej meliczność, czyli przydatność do wykonywania muzycznego. Nieznany autor miał dobrą znajomość zasad ówczesnej wersyfikacji, a ponadto był muzykiem. Stworzył melodię kunsztowną i oryginalną, odznaczającą się majestatyczną siłą oraz koloraturową ornamentyką. Dwu najstarszym strofom towarzyszy zarazem najstarsza melodia śpiewana chóralnie, jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego. Jest to tzw. monodia (śpiew jednogłosowy) charakterystyczna dla średniowiecznych chorałów, czyli łacińskich śpiewów liturgicznych. Chorały te nazwano gregoriańskimi od imienia papieża Grzegorza Wielkiego (VI/VII w.), szczególnie zasłużonego dla rozwoju tej formy muzycznej.

W wiekach XIV i XV pieśń nabrała bardziej powszechnego charakteru. Jan Długosz podaje, że śpiewało ją idące do boju rycerstwo pod Grunwaldem (1410 r.) i pod Warną (1444 r.). Stała się pierwszym polskim hymnem narodowym, pieśnią ojczystą (łac. carmen patrium) i charakter ten zachowała po wiek XVI.

Późniejsze rękopisy dodały do dwóch oryginalnych, najstarszych zwrotek kolejnych 20, co świadczy o ogromnej popularności Bogurodzicy. W XVI w. było już 15 strof, a do końca XVIII w. już 22. Dopisane nie zasługują już jednak na miano arcydzieła. Zawierają połączenie motywów religijnych ze świeckimi.