221. „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza wyrazem buntu przeciw racjonalizmowi oświecenia

Ballady i romanse Adama Mickiewicza wyrazem buntu przeciw racjonalizmowi oświecenia

Ballada – wierszowana opowieść o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Łączy cechy liryki, epiki i dramatu, jest więc utworem synkretycznym. Romantyczna ballada nawiązuje do ludowych pieśni, które pomiędzy XII a XIV w. pojawiły się w Danii i Szkocji. Pod koniec XVII w. odkryli ją miłośnicy folkloru.

Cechy gatunkowe ballady:

·        synkretyzm

·        bohaterowie z ludu

·        tajemniczość

·        młodość

·        fantastyka

·        psychologizm

·        historyzm

·        styl ludowy (zdrobnienia, powtórzenia, rytmizacja wypowiedzi)

·        uproszczona fabuła

·        stylizacja postaci

Na początku pierwszego tomu Poezji wydanego w 1822 roku Adam Mickiewicz umieścił balladę Romantyczność. Miała charakter programowy.

Bohaterką utworu jest dziewczyna, która na oczach ludzi, w miasteczku rozmawia z niewidzialnym dla innych zmarłym kochankiem. Lud wierzy, że Karusia go widzi, uczony starzec twierdzi, że to brednie, a stojący z boku narrator mówi tylko, że bliższa mu jest naiwna wiara ludu niż sceptycyzm starca. „Szkiełko i oko” mędrca pozwala poznać rzeczywistość tylko powierzchownie, pobieżnie. Prawdziwe wartości można odkrywać dzięki „czuciu i wierze”. Człowiek określony mianem „starca” lub „mędrca” reprezentuje minioną epokę. Jest to aluzja do postawy Jana Śniadeckiego[1], zdeklarowanego przeciwnika nowego sposobu ujmowania świata i zwolennika racjonalizmu. Stara się wezwać zebranych do opamiętania, powołując się na autorytet „oka i szkiełka”. Duchy są, według niego, wytworem fantazji prostych wieśniaków.

Narrator, umysł wykształcony, zdolny do wszechstronnej obserwacji i oceny zdarzeń, staje po stronie ludu, wiary przodków i serca. Konfrontacja stanowisk ludu i mędrca wypada na korzyść niewykształconej zbiorowości. Kończące utwór wezwanie „miej serce i patrzaj w serce!” wyraża poglądy młodego Mickiewicza, jego sposób widzenia i rozumienia świata oraz otaczającej go rzeczywistości. Świat poznaje się nie poprzez zmysły, ale poprzez to, co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja stają się tu bezradne.

---

[1] Jan Śniadecki (1756-1830) – polski astronom, matematyk, filozof i geograf; zajmował się zagadnieniami pedagogiki, językoznawstwa i filozofii; mawiano o nim, iż jest „arcykapłanem umiejętności na całą Polskę i Litwę”; kształcił się w Akademii Krakowskiej, w Getyndze i w Paryżu; założył Obserwatorium Astronomiczne i Stację Klimatologiczną w Krakowie; był profesorem i rektorem uniwersytetu w Wilnie, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Petersburskiej Akademii Nauk