270. Fantastyka i pejzaże w twórczości Bolesława Leśmiana

Fantastyka i pejzaże w twórczości Bolesława Leśmiana

Dziewczyna

Wiersz ma formę przekazu narracyjnego, opowiadającego historię o braciach i tajemniczej dziewczynie. Dwunastu braci słyszy dobiegający zza muru płacz, który staje się ich obsesją, a dotarcie do łkającej dziewczyny – jedynym celem. Bohaterowie tworzą w swoich umysłach idealny wizerunek dziewczyny, co dodaje im sił do burzenia muru. W trakcie dzieła zniszczenia bracia giną, ale ich wiara w istnienie dziewczyny jest tak silna, że ucieleśnia ich dusze, wspomagając je w dalszej ciężkiej pracy. Niestety, i one umierają, ale pozostała po nich skumulowana siła ciał i dusz ma tak wielka moc, że ożywia martwe młoty, którym w efekcie udaje się zburzyć mur. Zagadka tajemniczego głosu zostaje rozwiązana, ale rozstrzygnięcie okazuje się szokujące: za murem nie ma nic, dziewczyna nie istnieje. Historia braci, a przede wszystkim ich nadludzkiego wysiłku, symbolizuje paradoksalność ludzkiej egzystencji. Potrójny wysiłek braci, cieni i młotów obrazuje dążenie do realizacji jakichś idei, próbę realizacji marzeń. Dziewczyna jest celem wysiłku, symbolem ostatecznego szczęścia, nieosiągalnego dla człowieka. Mur to alegoria przeciwności, przeszkód, utrudnień. Poeta chce przestrzec przed uleganiem fałszywym wyobrażeniom, przed życiem pełnym złudzeń. Pomimo porażki braci, a więc pesymistycznej wymowy wizji stworzonej przez Leśmiana, jego intencją nie jest nawoływanie do postawy biernej, lecz do czynu, który nadaje sens ludzkiemu życiu. Nie liczy się cel, lecz dążenie do niego. To chęć działania nadaje sens ludzkiej egzystencji.

Śnigrobek

Tytułowy Śnigrobek to postać niezwykła, zrodzona z wyobraźni poety. Jej imię określa dwa wymiary egzystencji zarówno noszącego je bohatera, jak i całego świata przedstawionego – sen i śmierć. Także sytuacja liryczna wiersza rozgrywa się w miejscach granicznych, między snem i śmiercią, a także między jawą a snem i życiem a śmiercią. Imię Śnigrobka zdaje się podpowiadać nierzeczywisty charakter przestrzeni, którą zamieszkuje. Wieloznaczność i wielowymiarowość świata przedstawionego jest efektem sygnałów oniryczności[1] i realności zarazem. Zjawisko przenikania się wymiarów istnienia obejmuje cały wiersz. Śnigrobek spotyka mgłę w krainie „półduchów” i „półciał”, a następnie zmienia „cel nieistnienia i miejsce niebytu”. Śmierć nie jest definitywnym końcem życia, przypomina raczej wędrówkę.

Dusiołek

Utwór jest balladą, żartobliwą opowieścią o przygodzie chłopa Bajdały. Przyśnił mu się groźny Dusiołek, postać z podań ludowych, baśni i wierzeń o szkaradnym stworzeniu męczącym ludzi. Zjawa chciała uśmiercić Bajdałę w czasie, gdy spał. Chłop tak bardzo wystraszył się snu, że uznał go za jawę i rozpłakał się ze strachu. Obwiniał później zwierzęta o brak pomocy, a do Boga zwrócił się z pretensjami o stworzenie Dusiołka i świata pełnego zła. Bunt Bajdały ma charakter filozoficzny, gdyż Bóg stworzył nie tylko chłopa i zwierzęta, ale także szkodliwą zmorę, symbolizującą grzech i zło. Taki porządek został ustanowiony przez Stwórcę, a człowiek jest bezradny wobec praw rządzących światem. Język utworu stylizowany jest na gwarę ludową, naiwny, prosty i zawiera elementy humoru.

---

[1] Oniryzm – konwencja literacka, polegająca na ukazaniu rzeczywistości na kształt snu, marzenia sennego, czasem koszmaru. Zwykle dzieło ma wtedy charakter irracjonalny, absurdalny, sprzeczny z zasadami prawopodobieństwa.