173. Filozofia romantyczna

Filozofia romantyczna

Fundament ideowy romantyzmu stworzyła filozofia niemiecka. W polskiej myśli romantycznej w romantyzmie popularność zyskał mesjanizm, który nakazuje wierzyć w wielką przemianę po okresie katastrof i nieszczęść. Stało się to po upadku powstania listopadowego, zwłaszcza w środowisku Wielkiej Emigracji. Pozwalał wytłumaczyć klęskę zrywu narodowego jako konieczny element procesu dziejowego, w którym Polska ma do odegrania szczególną rolę. Budował paralelę między posłannictwem Chrystusa w dziele odkupienia duszy jednostki i misji Polski w dziele odkupienia narodów. Zbiorowe cierpienie narodu oraz jego śmierć – upatrywana w klęsce powstania listopadowego – zapowiadały zmartwychwstanie.

Johann Gottfried Herder (1744-1803)

Dominującą rolę w filozofii romantycznej odegrali myśliciele niemieccy. Należy jednak pamiętać, że sztuka romantyczna szukała swych korzeni w dziele J. J. Rousseau i sentymentalizmie. Rousseau wniósł do kultury podziw dla Natury i przeświadczenie, że ludzie prości, niezepsuci przez cywilizację, stoją moralnie wyżej od innych. Spowodowało to pojawienie się badaczy sztuki ludowej, zwłaszcza literatury. Szczególną rolę odegrał w tych pracach Johann Gottfried Herder, niemiecki uczony i pisarz. Dostrzegł on w ludowości źródło siły.

Johann Gottlieb Fichte (1762-1814)

Wybitnym filozofem romantycznym był Johann Gottlieb Fichte. Jego dzieła przepełnia entuzjastyczny kult wolności.

Friedrich von Schelling (1775-1845)

Problem wolności oraz tożsamości ludzkiej zajmował również Friedricha von Schellinga. Dla romantyzmu inspirujące stały się poglądy Schellinga na naturę, która pośredniczy między człowiekiem a Bogiem, pozwalając intuicyjnie przeczuwać wielkość bóstwa. Podobną rolę pełni sztuka – według tej filozofii pozwala ona zbliżać się do Absolutu, jest miejscem poznania cech boskich. Schelling był przekonany, że najmocniej włącza człowieka w boskość jego życie uczuciowe.

Georg Wilhelm Hegel (1770-1831)

Na szczególną uwagę wśród filozofów romantyzmu zasługuje Georg Wilhelm Hegel. Karierę zawodową rozpoczął jako nauczyciel, ale po trzech latach został wykładowcą uniwersyteckim. Przez ostatnich trzynaście lat życia kierował katedrą filozofii w Berlinie, którą objął po śmierci Fichtego.

Myśl Hegla skupiła się na dwóch zagadnieniach: religii i historii. W swych najważniejszych dziełach (Fenomenologia ducha i Nauka logiki) rozważał problemy istnienia ludzkości oraz ostateczny cel całej historii. Jako idealista głosił, że człowiek zmierza od życia „tu i teraz” do wiedzy absolutnej. W tym wymiarze prawdziwym podmiotem historii jest dla Hegla Bóg, a nie ludzkość.

Dla romantyzmu zafascynowanego historią istotne były dialektyczne poglądy filozofa na dzieje ludzkości. Dialektyka, pierwotnie traktowana jako sztuka prowadzenia dialogu, zakładała, że najpierw trzeba przyjąć jakieś stanowisko, o którego słuszności jest się przekonanym (teza), potem założyć zasadność poglądu czy postawy całkowicie przeciwnej (antyteza), aby przez konflikt racji osiągnąć w końcu prawdę (synteza). Zdaniem Hegla cała historia rozwija się w duchu dialektycznym.