211. Bunt młodych w Odzie do młodości Adama Mickiewicza

Między rokiem 1820 a 1863 wybuchło w Europie kilkanaście rewolucji. Wywołały je organizacje wolnościowe, jakich setki powstały na początku wieku (najsłynniejsi byli włoscy karbonariusze i rosyjscy dekabryści) tworzone przez studentów i młodych oficerów. W Niemczech działały tzw. Burszenszafty (z niemieckiego der Bursch – student) – stowarzyszenia naukowe, za którymi często kryły się tajne związki.

Przed powstaniem listopadowym powstało w Polsce ponad 60 tajnych ugrupowań młodzieżowych. Wszystkie były represjonowane przez władze, które zdawały sobie sprawę, że od działalności samokształceniowej do wywrotowej dzieli młodzież tylko krok.

W 1817 roku grupa przyjaciół – studentów Uniwersytetu Wileńskiego – założyła tajne Towarzystwo Filomatów (z greckiego – miłośników nauki). Jego prezesem został Józef Jeżowski, a najczynniejszymi członkami byli Adam Mickiewicz, Tomasz Zan, Onufry Pietraszkiewicz, Jan Czeczot, Franciszek Malewski. Na zebraniach Towarzystwa przedstawiano próby pisarskie i naukowe rozprawy, dyskutowano o książkach i artykułach z czasopism zagranicznych. Filomaci cenili dzieła starożytnych, a za swych mistrzów uważali pisarzy i filozofów oświecenia. Fascynowali się nową literaturą, wielkim przeżyciem stały się dla nich lektury dzieł Schillera i Goethego. Świetnie się przy tym bawili, dużo śpiewali i wspólnie biesiadowali. Wszyscy należeli do pierwszego pokolenia urodzonego w niewoli, a winę za upadek ojczyzny przypisywali „pokoleniu ojców”. Zarzucali „starym” ciemnotę i szkodzące krajowi zacofanie. Przekonani, że w starym świecie stosunki między ludźmi oparte są na egoizmie, chcieli zastąpić je szczerością i serdecznością, a z przyjaźni uczynili najważniejszy wzorzec moralny. Pragnąć upowszechniać swe zasady i cele, powołali do istnienia kilka związków młodzieży studenckiej. Jednym z nich było Towarzystwo Filaretów (miłośników cnoty), które wiosną 1822 roku liczyło już 176 członków. Słynne stały się filareckie majówki – wesołe wyprawy za miasto, urozmaicone recytowaniem żartobliwych wierszy. Obecnie hasło filaretów „Ojczyzna, Nauka, Cnoty” używane jest w harcerstwie. Inicjały „ONC” znajdują się na harcerskiej lilijce.

Oda do młodości to najsłynniejszy polski manifest młodych. Mickiewicz napisał ją w grudniu 1820 roku w Kownie dla swoich przyjaciół. Cenzura usunęła ją z pierwszego tomu Poezji, toteż krążyła z początku tylko w odpisach. Podczas powstania listopadowego czasopismo „Podchorąży” umieściło Odę do młodości w czołówce pierwszego numeru. Odtąd towarzyszyła czynom powstańczym i rewolucyjnym, a także polskiemu życiu konspiracyjnemu. Nadzieja na odzyskanie wolności wyrażona w słowach:

„Witaj, jutrzenko swobody,

Zbawienia za tobą słońce!”

podtrzymywała na duchu powstańców i porywała do walki.

Wiersz łączy elementy poetyki klasycystycznej i eksponowanie myśli charakterystycznej dla ludzi oświecenia (wiara w postęp ludzkości, w obowiązek podporządkowania jednostki szczęściu ogółu, ideały braterstwa i przyjaźni) z romantycznym eksponowaniem emocji. Głoszone w nim ideały młodzieńcze prezentują te wartości, które za najważniejsze uważał Mickiewicz: nauka, cnota, chęć heroicznego poświęcenia w imię przyjaźni i dobra wspólnego.