273. Geneza „Lalki” Bolesława Prusa

Geneza Lalki Bolesława Prusa

9 lutego 1887 r. w „Gazecie Polskiej” ukazała się informacja o odbytym w Brnie (Czechy) procesie młodej kobiety, którą oskarżono o kradzież lalki. Została ona uniewinniona, ponieważ sprzedawca zeznał, że zabawka była jednak zakupiona u niego. Scenę o podobnej tematyce wprowadził Prus później do swojej powieści. Z wypowiedzi pisarza wynika, iż proces ten miał decydujące znaczenie w skrystalizowaniu się pomysłu na powstanie Lalki. Z tego też wydarzenia narodził się tytuł utworu.

Obserwacja współczesnej rzeczywistości doprowadziła Prusa do przeświadczenia, że życie zbiorowe w Polsce zaprzecza podstawowym wartościom, jakie powinno posiadać. Postrzegał Polskę jako zbiorowość w stanie rozkładu, a nie harmonii. Lalka zrodziła się więc także z rozczarowania stanem społeczeństwa

Utwór powstawał w sposób felietonowy, tj. w odcinkach drukowanych w „Kurierze Codziennym” od września 1888 r. do maja 1889 r. Intencją Prusa było przedstawienie „polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Zaprezentował bankructwo trzech pokoleń idealistów: romantycznego, przełomu epok i pozytywistycznego oraz klęski dwóch ideologii – romantycznej i pozytywistycznej. Prus nie dokonuje krytyki programu pozytywistycznego, lecz nikłości jego skutków. Społeczeństwu brakuje woli mobilizacji wokół idei mrówczej pracy i inicjatywy twórczego działania, a organizatorzy życia gospodarczego nie potrafią korzystać z dobrodziejstw techniki i nauki.

Pisarz stracił również złudzenia co do pomyślnego rozwiązania kwestii żydowskiej, gdyż hasła tolerancji i asymilacji zaczęły ustępować miejsca groźnemu nacjonalizmowi.