198. Martyrologia młodzieży polskiej w świetle "Dziadów" cz. III Adama Mickiewicza

Martyrologia młodzieży polskiej w świetle „Dziadów” cz. III Adama Mickiewicza.

Historycznym i autobiograficznym akcentem w Dziadów cz. III są postacie więźniów. Scena pierwsza (więzienna) odbywa się w wigilię Bożego Narodzenia, w urodziny i imieniny Mickiewicza.

Zawarte w utworze obrazy męczeństwa młodzieży polskiej (opowiadanie Adolfa o tragedii Cichowskiego, historia syna pani Rollison, torturowanie aresztowanych, uciążliwa podróż i urągająca godności ludzkiej sytuacja wygnańców) to także elementy zaczerpnięte z przytłaczającej codzienności. Sceny, w których uczestniczą postacie autentyczne, mają ogromną siłę wyrazu.

Drastyczne metody przesłuchiwania aresztowanych, prowokacje i intrygi nie pozostawiają żadnych wątpliwości. Osoby z kręgu Nowosilcowa są z gruntu złe, pozbawione ludzkich odruchów, zdolne do najbardziej makabrycznych czynów. Życie więźniów nie przedstawia dla nich żadnej wartości, np. powołany do ratowania zdrowia i życia lekarz jest mordercą, chociaż nie dokonuje zbrodni własnymi rękami.

·        Jan Rollison – Jan Molleson, siedemnastoletni uczeń szkoły w Kiejdanach. W listopadzie 1823 roku założył organizację spiskową aktywną do stycznia 1824 roku. Powziął zamiar zamordowania wielkiego księcia Konstantego (Konstantego Pawłowicza Romanowa – brata carów Aleksandra I i Mikołaja I, gubernatora wojskowego Królestwa Polskiego, wnuka carycy Katarzyny II), gdy ten miał przejeżdżać przez Kiejdany do Petersburga. Szkołę zamknięto, a uczniów poddano pod sąd wojskowy w Wilnie. Jan Molleson skazany został na karę śmierci, którą zamieniono na ciężkie roboty na katordze nerczyńskiej (gównie wydobycie złota; w Nerczyńsku więziono między innymi dekabrystów[1], powstańców polskich z 1831 r. i 1863 r. oraz narodników[2]). Pochowany został nad rzeką Szyłką, na górze zwanej od tamtego czasu Górą Mollesona, głową zwróconą na zachód, ku ojczyźnie; nie próbował odebrać sobie życia, ale inny więzień wyskoczył z drugiego piętra

·        Senator Nowosilcow – senator Nikołaj Nikołajewicz Nowosilcow

·        Pelikan – Wacław Pelikan, słynny chirurg, znany z tego, że dla kariery był w stanie zrobić wszystko; dzięki względom senatora został zastępcą rektora Uniwersytetu Wileńskiego

·        Bajkow – Lew Siergiejewicz Bajkow, szambelan i radca stanu, bliski współpracownik Nowosilcowa, członek komisji śledczej przesłuchującej filaretów, wileński delegat rządu carskiego

·        Ewa – Henrietta Ewa Ankwiczówna, miłość Mickiewicza spotkana w Rzymie; planom małżeńskim stanęła na przeszkodzie odmowa jej ojca, który nie uznał młodego poety za odpowiednią partię dla bogatej jedynaczki (również pierwowzór Ewy Horeszkówny z „Pana Tadeusza”)

·        Tomasz – Tomasz Zan, bliski przyjaciel poety

·        Sobolewski – Jan Sobolewski, filomata

·        Frejend – Antoni Frejend, filomata

·        Botwinko – Hieronim Botwinko, prokurator wileński

·        Doktor – doktor August Bécu, ojczym Juliusza Słowackiego, który w czasie procesu filaretów donosił na młodzież wileńską. Bécu zginął od uderzenia piorunem, taki sam los spotkał Doktora

·        Jakub – Jakub Jagiełło, filareta

·        Janczewski – Cyprian Michał Janczewski, współzałożyciel tajnego stowarzyszenia „Czarnych Braci”, zesłaniec. Otrzymał karę śmierci, którą później zamieniono na osadzenie w twierdzy w Bobrujsku na Białorusi. Po powrocie osiadł w rodzinnym majątku na Żmudzi[3]

·        Żegota – Ignacy Domeyko, filareta, uczony, powstaniec, geolog

·        ks. Piotr Lwowicz – bernardyn

·        Jacek – Onufry Pietraszkiewicz, sekretarz Towarzystwa Filomatów

·        Suzin – Adam Suzin, filareta

·        Wasilewski – Karsznicki

·        Cichowski – Adolf Cichowski, jeden z pierwszych członków Towarzystwa Patriotycznego więziony przez Moskali w latach 1822-1826, uczestnik wojen napoleońskich, urzędnik Komisji Skarbu

·        Kowalewski – Józef Kowalewski, filomata

·        Jankowski – Jan Jankowski, filareta, zdrajca

·        Piotr Wysocki – w 1824 roku podoficer, później organizator powstania listopadowego jako instruktor w Szkole Podchorążych

·        N*** - Ludwik Nabielak

·        Generał – hrabia Wincenty Krasiński, ojciec poety Zygmunta

·        Niemojewski – Zenon Niemojewski, student Uniwersytetu Warszawskiego, należał do spiskowców, którzy rozpoczęli powstanie listopadowe, uderzając na Belweder – siedzibę wielkiego księcia Konstantego

·        Adolf – Adolf Januszkiewicz, student Uniwersytetu Wileńskiego, za udział w powstaniu listopadowym zesłany na Sybir

·        Namiestnik – generał Józef Zajączek, namiestnik Królestwa Polskiego, uważany przez wielu rodaków za carskiego służalca

·        A*** G*** – Adam Gurski, w powstaniu i na emigracji działacz demokratyczny, w 1834 roku załamał się, wrócił do kraju i wstąpił do służby carskiej

·        Jan Czeczot, Franciszek Malewski – filomaci

---

[1] Dekabryści – rosyjscy rewolucjoniści szlacheccy, powstańcy antycarscy z 26 grudnia 1825 r.

[2] Narodnicy – narodowcy, działacze rosyjskiego ruchu demokratycznego lat 70-90 XIX wieku.

[3] Żmudź – region na Litwie.