Kultura przedmieść w
twórczości Mirona Białoszewskiego
Ballada z makaty – przedmiotem opisu
w wierszu jest wytwór kultury jarmarcznej – ręcznie wykonana makatka. Jest
to przedmiot kiczowaty, tandetnie wykonany. Na jego podstawie poeta tworzy
sielski obraz rodem z ludowych przyśpiewek. Przywołuje przestrzeń kultury
przedmieść nie tylko przez opis, ale również przez język pełen dialektyzmów,
kolokwializmów i błędów.
Rozprawa o stolikowych baranach – utwór ten
przenosi czytelnika na bazar warszawskiej Pragi, gdzie podmiot liryczny
obserwuje wielkanocne baranki sprzedawane na straganach. Widok ten budzi w nim
wiele zaskakujących skojarzeń. Są to skojarzenia wizualne, lecz zarazem
intelektualne, wiodące ku dziełom sztuki bardziej odległym od jarmarcznego prymitywizmu,
ale w jakiś sposób go przypominającego (np. rzeźby asyryjskie[1]
z kręconymi rogami czy słynna statuetka egipskiej królowej Nefretete[2]).
Kultura Grecji z czasów Homera była pasterska, a wśród przejawów
tzw. kultury oryniackiej[3]
odnajdujemy figuralną rzeźbę zwierzęcą.
Obok
opisu tandetnych, czerwonych chorągiewek i zdobień ze stłuczonego lusterka
autor przywołuje tradycję Homera, który w swym eposie pisał o owcach
wypasanych w Helladzie. Poeta pokazuje, że nawet w rzeczach
pospolitych można odnaleźć odwołania do wielkich tradycji.
Karuzela z madonnami – wiersz należy do cyklu Ballad peryferyjnych (podobnie jak Ballada z makaty i Rozprawa o stolikowych baranach).
Już sam tytuł cyklu zwraca uwagę na tematykę – zainteresowanie peryferyjnością,
kulturą podwórkową, folklorem, kiczem.
Tematem
wiersza jest zabawa w wesołym miasteczku na przedmieściach. Utwór
przedstawia poetycki obraz dziewcząt bawiących się na karuzeli. Ukazana w wierszu
rozrywka jest tandetna, należy do przejawów kultury niskiej. Bryczki pomalowane
są na jaskrawe kolory, końskie grzywy – uczesane w anglezy (długie,
spiralne loki), siodła – obszyte kolorowymi tkaninami wykończonymi frędzlami.
Kiczowatość podkreśla także muzyka z płyty gramofonowej. Codzienność
wesołego miasteczka miesza się w wierszu z kulturą wysoką, gdyż widok
dziewcząt na karuzeli kojarzy się podmiotowi lirycznemu z wizerunkami
Madonny z obrazów Leonarda da Vinci i Rafaela Santi, a słowo
„magnifikat” nawiązuje do hymnu wypowiedzianego przez Maryję w Ewangelii
św. Łukasza („Wielbi dusza moja Pana...”). Zderzenie ze sobą tandetnej
kultury jarmarcznej z kulturą wysoką jest zabiegiem celowym. Białoszewski
wprowadza w obręb banalnej codzienności i tandetnej rozrywki elementy
sakralne, dając wyraz swojej fascynacji kulturą przedmieść, jarmarków, ulicznej
zabawy i dowartościowując ją.
Kompozycja
wiersza imituje kolisty ruch karuzeli, jego zmienną dynamikę.
[1]
Asyria – starożytne państwo semickie w północnej Mezopotamii (obecnie
północny Irak) istniejące od II połowy III w. p.n.e. do I
połowy I w.n.e.
[2]
Neferneferuaton-Nefertiti (często Nefretete) – Piękna, która nadchodzi/nadeszła;
żona faraona Echnatona
z XVIII dynastii.
[3]
Kultura oryniacka (40-20 tys. lat temu) – kultura narzędzi odłupkowych
i klingowych, a także kościanych i rogowych, rozwijająca się w Europie, Azji, Afryce Północnej; w Polsce na
południu (koło Krakowa) i południowym zachodzie (Śląsku). Szerzycielem
kultury jest Homo sapiens sapiens. W tym okresie pojawiają się pierwsze
przedmioty ozdobne, figurki kobiece znane dziś pod określeniem paleolitycznej Wenus, malarstwo jaskiniowe,
kult grzebania zmarłych i pierwsze trwałe domostwa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz