Boże Narodzenie tuż, tuż!

Boże Narodzenie, obchodzone 25 grudnia, to jedno z najważniejszych świąt w chrześcijańskim kalendarzu, upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa. Początki obchodów Bożego Narodzenia sięgają IV wieku, kiedy to w Rzymie ustalono datę 25 grudnia, być może w celu nawiązania do pogańskich świąt zimowych, takich jak rzymskie Saturnalia. Wczesne chrześcijaństwo nie miało jednolitego dnia obchodów, ale z czasem święto zaczęło być powszechnie obchodzone w różnych częściach Europy.

W średniowieczu wprowadzono wiele tradycji związanych z Bożym Narodzeniem, takich jak jasełka, które przedstawiały narodziny Jezusa. Obchody nabrały również charakteru ludowego, łącząc elementy religijne z folklorem. W XVI wieku, w czasie reformacji, niektóre grupy protestanckie odrzuciły obchody, uznając je za niebiblijne, ale inne tradycje, takie jak luterańska, pielęgnowały święto.

W XIX wieku Boże Narodzenie zyskało nowe tradycje w Anglii i Stanach Zjednoczonych, takie jak choinka, wysyłanie kartek świątecznych i obdarowywanie się prezentami. Zwyczaje te szybko rozprzestrzeniły się na inne kraje, stając się częścią kultury.

Przygotowania do Bożego Narodzenia zazwyczaj zaczynają się w okresie Adwentu, który jest czasem duchowego przygotowania, modlitwy i refleksji. Domy są sprzątane i dekorowane, często z użyciem gałązek świerku oraz ozdób. Wigilia, obchodzona 24 grudnia, jest dniem szczególnym w polskiej tradycji, kiedy rodziny zasiadają do uroczystej kolacji składającej się z dwunastu potraw. Łamanie się opłatkiem i składanie sobie życzeń to ważny element tego wieczoru. Po kolacji wiele osób uczestniczy w mszy zwanej Pasterką, która odbywa się w nocy z 24 na 25 grudnia.

Dzień Bożego Narodzenia to czas radości, który spędza się w gronie rodziny. Wiele osób obdarowuje się prezentami, co stało się powszechnym zwyczajem. W kościołach odbywają się msze i koncerty kolęd, a tradycyjne pieśni bożonarodzeniowe mają swoje korzenie w średniowieczu.

Obchody Bożego Narodzenia różnią się w zależności od kraju. W Niemczech popularne są jarmarki bożonarodzeniowe, a w Hiszpanii tradycja „Las Posadas” nawiązująca do podróży Maryi i Józefa do Betlejem. W krajach anglosaskich dużą rolę odgrywa postać Świętego Mikołaja, który przynosi dzieciom prezenty.

Dziś Boże Narodzenie łączy w sobie elementy religijne i świeckie. Dla wielu osób jest to czas spotkań rodzinnych, obdarowywania się prezentami oraz refleksji nad wartościami takimi jak miłość, dobroć i wspólnota. Wzrost konsumpcjonizmu sprawił, że obchody stały się również silnie związane z zakupami, co czasami przyćmiewa pierwotne znaczenie święta.

Boże Narodzenie to święto o bogatej historii, które łączy różnorodne tradycje kulturowe i religijne. Jego obchody mają głęboki sens duchowy i są czasem radości oraz jedności rodzinnej, a wartości takie jak miłość i wspólnota pozostają niezmienne.

Spokojnych i wesołych świąt Bożego Narodzenia

życzą

nauczyciele bibliotekarze Zespołu Szkół nr 2

Problematyka „Kordiana” Juliusza Słowackiego

Akt I

Właściwy dramat rozpoczyna się wraz z Aktem I, w którym poznajemy bohatera utworu ukazanego poprzez poetyckie marzenia, pesymistyczne myśli, nieszczęśliwą miłość, nieudane samobójstwo. Akt ten w licznych szczegółach oparty jest na momentach autobiograficznych poety: wspomnienie samobójstwa przyjaciela z lat młodzieńczych (Ludwika Spitznagla), wspomnienie miłości do Ludwiki Śniadeckiej. Jest to pierwszy okres życia przyszłego działacza rewolucyjnego. Kordian przedstawiony jest tutaj jako poeta-marzyciel oderwany od rzeczywistości, pozbawiony idei, która mogłaby zachęcić go do działania. Bohater przepełniony jest goryczą, pesymizmem, brakiem nadziei na zmianę, jest zbuntowany, niezadowolony z życia, negatywnie nastawiony do rzeczywistości. Ma przed oczami przykłady wielkich czynów bohaterskich (z opowiadań Grzegorza) i marzy o tym, aby sam mógł walczyć ze złem. Pogardza istniejącym światem i dlatego szuka ucieczki przez śmierć.

Akt II

W Akcie II Słowacki ukazuje proces dojrzewania Kordiana jako rewolucjonisty. Bunt bohatera narasta w zetknięciu się z konkretną rzeczywistością. Poeta ukazuje młodzieńca rzuconego na tło kapitalistycznej rzeczywistości zachodnioeuropejskiej. Zetknięcie się z nią dało Kordianowi coraz większe rozczarowania, co spotęgowało bunt i pozwoliło uświadomić sobie swoje powołanie do rewolucyjnej walki ze światem. W Anglii wszystko służy potędze pieniądza, we Włoszech Violetta rozwiała złudzenia Kordiana na temat czystej, szlachetnej, bezinteresownej miłości, w Watykanie z jaskrawą dobitnością ujawniły się pobudki, którymi kierował się papież, gdy potępił dążenia wolnościowe narodu polskiego i zawarł przymierze z carem. Celem tych scen jest pokazanie narastającego w Kordianie buntu i uzasadnienie jego wyjścia z postawy skłóconego z rzeczywistością marzyciela na drogę rewolucyjnego działania. Z goryczy i buntu wyrosła rewolucyjna idea walki, w której chodziło o obalanie tronów. Wzorem dla Kordiana stał się bohater wolnościowych walk Szwajcarii, Arnold Winkelried. Symbolem dojrzenia Kordiana do działania jest obraz jego spłynięcia na chmurze ze szczytu Mont Blanc na ziemię polską.

Akt III

W Akcie III widzimy Kordiana w działaniu. Bohater zostaje rzucony na tło wydarzeń historycznych: spisku koronacyjnego, koronacji cara Mikołaja na króla polskiego, rządów wielkiego księcia Konstantego w Królestwie. Na tym tle  zarysowuje się katastrofa Kordiana, który nie potrafił osiągnąć swych rewolucyjnych czynów. Przebieg wydarzeń ukazuje proces dojrzewania bohatera jako działacza rewolucyjnego i bojownika o wyzwolenie z Polski spod carskiej przemocy.

Geneza "Kordiana" Juliusza Słowackiego

Kordian został ukończony w Genewie w listopadzie 1833 r., a wydany drukiem bezimiennie w Paryżu w marcu 1834 r. słowacki wypowiedział w nim swoją ocenę powstania listopadowego i określił swoje stanowisko w sprawie dalszej walki o wyzwolenie Polski.

Powstanie zostało przygotowane przez grupę spiskowców: podchorążych, młodzież akademicką, częściowo też młodzież rzemieślniczą Warszawy i zostało poparte przez działaczy demokratycznych z Towarzystwa Patriotycznego z prof. Joachimem Lelewelem na czele i przez lud warszawski. Spiskowcy nie byli politycznie przygotowani, nie potrafili przekonać do swoich poglądów kół szlachecko-magnackich. Utworzony rząd z Czartoryskim na czele oddał dowództwo kolejno ludziom wyznającym politykę ugody z caratem. Spiskowcy chcieli nadać powstaniu charakter ogólnonarodowy, natomiast rząd i dowódcy wojskowi dążyli do jego zahamowania i do ugody z caratem. Spiskowcy chcieli nadać powstaniu charakter ogólnonarodowy, natomiast rząd i dowódcy wojskowi dążyli do jego zahamowania i dążyli do ugody z carem.

Słowacki ani w Warszawie, ani w Paryżu nie brał aktywnego udziału w życiu politycznym, był jednak jego bacznym obserwatorem. Po wyjeździe do Genewy poeta przemyślał wszystkie nurtujące go zagadnienia, a owocem tych przemyśleń stał się Kordian, utwór, w którym w pełni odbiły się spory ideologiczne tego okresu.

Konflikt tragiczny w "Antygonie" Sofoklesa

Konflikt tragiczny w "Antygonie" Sofoklesa to centralny temat tej tragedii i główny element, który czyni ją arcydziełem literatury antycznej. W tej sztuce konflikt tragiczny rodzi się z nierozwiązywalnego starcia dwóch fundamentalnych wartości – prawa ludzkiego, reprezentowanego przez króla Kreona i prawa boskiego, uosobionego przez Antygonę.

Oto szczegółowy opis konfliktu tragicznego:

1. Podstawowe tło fabularne

"Antygona" Sofoklesa jest dramatem opartym na micie o rodzie Labdakidów. Akcja rozgrywa się w Tebach po zakończeniu wojny, w której zginęli dwaj bracia Antygony – Polinejkes i Eteokles, walczący po przeciwnych stronach konfliktu. Po śmierci braci Kreon, nowy władca Teb, wydaje rozkaz, by ciało Polinejkesa, uznanego za zdrajcę, pozostało niepochowane jako kara za zdradę miasta. Antygona, siostra zmarłych, staje przed dramatycznym wyborem: podporządkować się rozkazowi Kreona lub złamać jego prawo, by spełnić obowiązek wobec zmarłego brata i bogów.

2. Dwa przeciwstawne prawa: boskie i ludzkie

- Konflikt tragiczny w dramacie wyrasta ze sprzeczności między prawem boskim, które nakazuje pochować zmarłych, a prawem ludzkim – wydanym przez Kreona rozkazem politycznym, mającym na celu zapewnienie porządku w państwie.

- Antygona reprezentuje prawo boskie, wierzy, że nakaz pochówku jest święty i pochodzi od bogów, co dla niej stanowi wartość nadrzędną. Według niej prawo boskie jest niezmienne i wieczne, a życie ziemskie jest jedynie przejściowe.

- Kreon natomiast stoi na straży prawa ludzkiego – nowego porządku, który ustanawia jako władca Teb. W jego oczach Polinejkes, atakując rodzinne miasto, zdradził Teby, więc nie zasługuje na pochówek i miejsce w pamięci obywateli. Kreon traktuje swoje prawo jako wyraz władzy i podporządkowania państwu.

3. Natura konfliktu tragicznego

Konflikt tragiczny w "Antygonie" wynika z tego, że obie strony konfliktu, zarówno Antygona, jak i Kreon, działają zgodnie ze swoimi przekonaniami i poczuciem obowiązku, które nie dają się pogodzić. Ani Antygona, ani Kreon nie mogą się wycofać bez zaprzeczenia własnym wartościom. To konflikt dwóch racji, gdzie:

 - Antygona wierzy w konieczność wypełnienia obowiązków wobec bogów i rodziny. Jest gotowa ponieść karę, ponieważ dla niej prawo boskie jest niepodważalne.

 - Kreon pragnie zachować porządek w państwie i wzmocnić swoją pozycję jako króla. Nie może pozwolić, by ktokolwiek, nawet członek rodziny królewskiej, łamał jego prawo.

4. Tragizm postaci Antygony i Kreona

Obie postacie doświadczają tragizmu:

- Antygona zostaje ukarana i ginie za wierność swoim przekonaniom, ale osiąga swego rodzaju moralne zwycięstwo, bo spełnia święty obowiązek wobec brata i bogów.

- Kreon przegrywa w zupełnie inny sposób – choć zachowuje władzę, traci wszystko, co było dla niego ważne: rodzinę, autorytet, szacunek obywateli, a na końcu samą wolę życia.

5. Tragiczna ironia

Dramat jest pełen tragicznej ironii, ponieważ to, co miało przynieść Kreonowi stabilność i władzę, prowadzi go do katastrofy. Wydając rozkaz, chciał zachować porządek w Tebach i uchronić miasto przed chaosem, lecz właśnie ten rozkaz wywołuje cierpienie i śmierć bliskich. Ironia polega również na tym, że Kreon działa w imię zasad, które ostatecznie obracają się przeciwko niemu.

6. Rola chóru w przedstawieniu konfliktu

Chór w "Antygonie" pełni funkcję komentatora wydarzeń, ale również uosabia głos ludu, który widzi obie strony konfliktu i współczuje obu bohaterom. Chór ostrzega Kreona przed gniewem bogów i wskazuje na nieuchronność losu. Jego słowa pełnią funkcję przestrogi, podkreślając tragizm sytuacji i dramat wyboru.

7. Konsekwencje konfliktu

Konflikt tragiczny prowadzi do katastrofy: śmierci Antygony, a później Hajmona, narzeczonego Antygony i syna Kreona oraz żony Kreona, Eurydyki. Kreon, mimo że przeżywa, zostaje dotknięty ogromnym cierpieniem – jego upór i brak empatii prowadzą do zniszczenia rodziny i straty wszystkiego, co było dla niego cenne.

8. Przesłanie moralne konfliktu

Tragiczny konflikt w "Antygonie" ma charakter uniwersalny i ponadczasowy. Sofokles, tworząc ten dramat, przestrzega przed ślepym podążaniem za jednym systemem wartości oraz przed brakiem kompromisu. Utwór pokazuje, że jednostronne zapatrywanie się na zasady – czy to ludzkie, czy boskie – prowadzi do klęski. Jest to także refleksja nad granicami władzy i odpowiedzialnością władcy, nad tym, jak pycha (hybris) może doprowadzić do katastrofy.

Podsumowanie

Konflikt tragiczny w "Antygonie" jest zderzeniem dwóch równorzędnych wartości – prawa boskiego i prawa ludzkiego, reprezentowanych przez Antygonę i Kreona. Ta tragedia Sofoklesa jest opowieścią o lojalności, wierności zasadom oraz konsekwencjach wyborów, które mogą prowadzić do osobistej i społecznej katastrofy.

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny to centralna postać w poezji, która wyraża emocje, myśli i refleksje zawarte w utworze. Nie jest to jednak tożsama osoba z autorem, choć czasami może być z nim utożsamiana – podmiot liryczny jest kreacją artystyczną, która wyraża to, co autor chce przekazać, ale w sposób nie zawsze dosłowny i osobisty.

Oto najważniejsze aspekty podmiotu lirycznego:

1. Tożsamość i rola podmiotu lirycznego

   - Podmiot liryczny pełni funkcję "narratora" w poezji, jest "głosem" wiersza. Wyraża swoje myśli, uczucia, oceny, a także przeżycia.

   - Zwykle nie jest konkretną postacią z rzeczywistości – może być anonimowy, a jego cechy są często uniwersalne lub symboliczne, co pozwala odbiorcy na łatwiejsze utożsamienie się z nim.

   - Jego tożsamość zależy od rodzaju utworu, tonu, tematyki i stylu autora.

2. Typy podmiotu lirycznego

   - Podmiot indywidualny: wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej ("ja"), co nadaje mu cechy indywidualne, osobiste.

   - Podmiot zbiorowy: wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej ("my"), często odzwierciedlając uczucia lub sytuację grupy, np. narodu, społeczności.

   - Podmiot bezosobowy: występuje, gdy w utworze nie można zidentyfikować wyraźnego "ja" mówiącego – uczucia i opisy są przedstawione bardziej neutralnie.

   - Podmiot maski: przyjmuje postać fikcyjnej postaci lub bytu, który niekoniecznie jest tożsamy z autorem. To technika, w której autor może ukryć swoje własne emocje za symboliczną postacią, np. zwierzęciem, bohaterem historycznym.

3. Sposób wyrażania emocji

   - Podmiot liryczny wykorzystuje szereg środków artystycznych, aby wyrazić emocje i uczucia. Często stosuje metafory, symbole, porównania i inne środki stylistyczne, aby jego przeżycia były bardziej sugestywne.

   - Może wyrażać różne nastroje: radość, smutek, tęsknotę, gniew, ironię czy żal.

4. Funkcje podmiotu lirycznego w utworze

- funkcja ekspresywna - podmiot liryczny wyraża swoje emocje, uczucia, przeżycia wewnętrzne. Jego głównym celem jest pokazanie, co odczuwa, jak postrzega świat, siebie, innych ludzi lub konkretne wydarzenia. To najczęstsza funkcja w poezji lirycznej, ponieważ poezja w dużej mierze koncentruje się na emocjach i osobistych refleksjach podmiotu lirycznego. Może to być radość, smutek, tęsknota, złość, miłość itp.

- funkcja poznawcza - podmiot liryczny może dzielić się swoimi spostrzeżeniami na temat świata, natury, życia czy społeczeństwa. Często pełni rolę osoby, która stara się zrozumieć i zgłębić zjawiska otaczające go, wyciągać wnioski lub rozważać kwestie filozoficzne. W tym przypadku podmiot nie tylko wyraża siebie, ale także stara się odkrywać i interpretować rzeczywistość. Taka funkcja jest szczególnie widoczna w poezji refleksyjnej, filozoficznej.

- funkcja komunikacyjna - podmiot liryczny pełni rolę nadawcy, który chce przekazać swoje myśli i uczucia odbiorcy. Może zwracać się bezpośrednio do niego, używając apostrof, pytania retorycznego czy bezpośrednich wezwań. Może też wzywać do działania, wywoływać określoną reakcję u odbiorcy (np. emocjonalną, intelektualną) lub skłaniać do refleksji nad tym, co mówi.

- funkcja estetyczna - podmiot liryczny tworzy wiersz w taki sposób, aby wywołać w odbiorcy określone wrażenia estetyczne. Stosuje środki stylistyczne, takie jak metafory, porównania, epitet, które mają na celu uatrakcyjnienie przekazu, nadanie utworowi piękna i głębi. W tym przypadku podmiot liryczny nie tylko wyraża swoje uczucia, ale również stara się wzbudzić podziw lub zachwyt nad formą i treścią wiersza.

- funkcja symboliczna - podmiot liryczny może pełnić funkcję nośnika symboli, które niosą ze sobą głębsze, ukryte znaczenia. Emocje, postawy czy obrazy przybierają postać symboli, które mają szersze, uniwersalne znaczenie. Dzięki temu wiersz staje się wieloznaczny i otwarty na różne interpretacje. Często podmiot liryczny używa symboliki do wyrażenia swoich osobistych przeżyć w sposób bardziej abstrakcyjny, co pozwala czytelnikowi na szersze rozważania.

- funkcja terapeutyczna - w niektórych przypadkach podmiot liryczny może pełnić funkcję kathartyczną, oczyszczającą, szczególnie w sytuacjach, gdy w utworze wyrażane są silne emocje, jak żal, tęsknota, złość czy rozpacz. Umożliwia to samorefleksję, oczyszczenie się z negatywnych przeżyć i oczekiwanie na wewnętrzną równowagę. W takim przypadku wiersz może pełnić rolę terapeutyczną, pomagając autorowi lub czytelnikowi w zrozumieniu i zaakceptowaniu swoich emocji.

- funkcja moralizatorska - podmiot liryczny może przyjmować postawę nauczyciela, który skłania odbiorcę do refleksji nad etycznymi lub moralnymi aspektami życia. Może nawoływać do cnoty, rozumu, sprawiedliwości lub krytykować postawy społeczne. Często ta funkcja jest obecna w poezji, która ma na celu kształtowanie postaw społecznych lub filozoficznych, np. w literaturze klasycystycznej.

- funkcja narodowa/patriotyczna - podmiot liryczny w wierszach o tematyce patriotycznej może pełnić rolę przedstawiciela narodu, wyrażając jego tęsknoty, pragnienia, bóle lub triumfy. W takim przypadku podmiot liryczny staje się "głosem narodu", który mówi o losach ojczyzny, jej historii, przyszłości lub trudnych chwilach. To funkcja charakterystyczna dla poezji romantycznej i narodowej, kiedy poeci wyrażali nadzieje i dążenia polityczne swoich narodów.

- funkcja manifestu artystycznego - podmiot liryczny może również pełnić rolę "głosu" nowych kierunków artystycznych, prezentując idee, które mają na celu zmianę tradycyjnych form i tematów w literaturze. W takim przypadku wiersz może być formą manifestu artystycznego, który stawia na eksperymenty, nowatorskie podejście do formy i treści.

Funkcje te mogą się wzajemnie przenikać, a podmiot liryczny w różnych wierszach może pełnić kilka funkcji jednocześnie, w zależności od intencji autora i tematyki utworu.

5. Podmiot liryczny a odbiorca

   - Często w utworach lirycznych możemy dostrzec bezpośredni zwrot do odbiorcy (apostrofa), co nadaje wierszowi charakter dialogu.

   - Przez kreację podmiotu lirycznego autor może prowadzić subtelną rozmowę z czytelnikiem, wpływać na jego emocje i interpretacje.

Przykłady podmiotu lirycznego w literaturze:

   - W poezji romantycznej, np. u Adama Mickiewicza, podmiot liryczny często utożsamia się z autorem i wyraża uczucia o charakterze osobistym, pełne wzniosłości, patriotyzmu i samotności.

   - W poezji współczesnej podmiot liryczny często jest bardziej złożony, wielowarstwowy, a jego tożsamość może być ukryta za różnymi formami wyrazu lub maskami.

Podmiot liryczny to kluczowy element poezji, dzięki któremu odbiorcy mogą głębiej wnikać w sens utworu, przeżywać go i interpretować, dostrzegając w jego głosie również własne emocje i refleksje.

Podstawowe gatunki literackie, odmiany powieści i dramatu

1. Epos

Epos to długi utwór poetycki, który opowiada o ważnych wydarzeniach, zwykle związanych z historią lub mitologią danego narodu. Cechuje się szeroką fabułą, bohaterami o nadprzyrodzonych cechach oraz stylem podniosłym. Eposy często zawierają elementy alegoryczne i ukazują moralne dylematy. Przykładem mogą być „Iliada” Homera, która opisuje wydarzenia wojny trojańskiej oraz „Eneida” Wergiliusza, koncentrująca się na losach Eneasza.

2. Oda

Oda to forma poezji lirycznej, mająca na celu wyrażenie uczucia, podziwu lub refleksji. Od innych form lirycznych odróżnia ją bardziej formalna struktura oraz podniosły ton. Oda często zwraca się bezpośrednio do obiektu adoracji, który może być osobą, ideą lub zjawiskiem przyrody. Przykładami mogą być „Oda do młodości” Adama Mickiewicza, która nawołuje do walki o ideały oraz „Oda do radości” Friedricha Schillera, wyrażająca uniwersalną tęsknotę za braterstwem.

3. Tragedia antyczna

Tragedia antyczna to dramat, który bada poważne tematy związane z losem ludzkim, moralnością i konfliktami. Cechuje się wyraźną strukturą (prolog, parodos, epizody, stasimon, eksodus) oraz obecnością chórów, które komentują wydarzenia. Tragedie antyczne często koncentrują się na tragicznym błędzie (hamartia) bohatera, prowadzącym do jego upadku. Przykładami mogą być  „Antygona” Sofoklesa oraz „Medea” Eurypidesa, które poruszają kwestie lojalności, sprawiedliwości i przeznaczenia.

4. Psalm

Psalm to poetycka forma modlitwy lub hymnu, która wyraża chwałę, żal lub prośby do Boga. Psalmy często mają formę dialogu między człowiekiem a Bogiem i obejmują różnorodne tematy, takie jak dziękczynienie, lament czy refleksje nad życiem. Cechują się bogatym językiem i symboliką. Przykłady mogą stanowić Psalm 23, który mówi o Bożej opiece oraz Psalm 51, będący modlitwą pokutną.

5. Kronika

Kronika to prozatorski utwór historyczny, który przedstawia wydarzenia w porządku chronologicznym. Często zawiera opisy ważnych postaci, sytuacji społecznych i politycznych, a także refleksje autora. Kroniki mogą mieć charakter dokumentalny lub narracyjny, łącząc elementy faktograficzne z subiektywnym komentarzem. Przykładami mogą być „Kronika polska” Galla Anonima oraz „Kroniki” Jana Długosza.

6. Satyra

Satyra to forma literacka, która krytykuje wady, hipokryzję i głupotę, wykorzystując ironię, przesadę i karykaturę. Satyra ma na celu ukazanie absurdów społecznych i politycznych oraz skłonienie czytelnika do refleksji. Może przyjmować różne formy, od poezji po prozę. Przykłady to „Satyry” Jana Kochanowskiego oraz „Satyry” Ignacego Krasickiego, które odnoszą się do współczesnych im problemów społecznych.

7. Sielanka

Sielanka to utwór poetycki, który przedstawia idylliczne życie na wsi, koncentrując się na harmonii z naturą i prostocie ludzkiego istnienia. Sielanki często idealizują wiejskie życie, skupiając się na miłości, radości i beztrosce. Przykłady to „Sielanka” Jana Kochanowskiego oraz „Sielanka o wsi” Stanisława Wyspiańskiego, które ukazują piękno i wartości życia wiejskiego.

8. Ballada

Ballada to forma poezji narracyjnej, która opowiada dramatyczne wydarzenia, często osadzone w folklorze. Ballady łączą elementy liryki i epiki, koncentrując się na emocjach bohaterów. Cechują się powtarzalnymi motywami i melodią. Przykładem może być „Świtezianka” Adama Mickiewicza.

9. Dramat romantyczny

Dramat romantyczny to forma teatralna, która łączy elementy tragedii i komedii, często eksplorując indywidualne emocje, pasje i konflikty. Cechuje się silnym naciskiem na psychologię postaci oraz ich dylematy moralne. Przykłady to „Dziady” Adama Mickiewicza oraz „Kordian” Juliusza Słowackiego, które ukazują zmagania jednostki z rzeczywistością.

10. Powieść poetycka

Powieść poetycka to gatunek literacki, który łączy elementy prozy i poezji. Charakteryzuje się poetyckim stylem, bogatym językiem oraz introspekcją bohaterów. Tematyka często dotyczy miłości, natury i poszukiwania sensu życia. Przykładem może być „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, w której poetycka narracja łączy dramatyzm z refleksją.

Odmiany powieści

1. Powieść realistyczna: Oparta na dokładnym odwzorowaniu rzeczywistości, przedstawiająca codzienne życie bohaterów. Często koncentruje się na problemach społecznych i psychologicznych.

 2. Powieść romantyczna: Skupia się na emocjach, miłości i indywidualnych przeżyciach bohaterów, często w kontekście przygód i konfliktów wewnętrznych.

3. Powieść fantastyczna: Wprowadza elementy nadprzyrodzone, tworząc alternatywne światy i eksplorując możliwości, które wykraczają poza codzienność.

4. Powieść kryminalna: Koncentruje się na zagadkach kryminalnych, śledztwach i odkrywaniu prawdy, często z perspektywy detektywa.

Odmiany dramatu

1. Tragedia: Obejmuje poważne tematy, koncentrując się na tragicznych losach bohaterów, ich moralnych dylematach i konfliktach wewnętrznych.

2. Komedia: Skupia się na humorze, absurdzie i konfliktach, prowadząc do szczęśliwego zakończenia i rozwiązań.

3. Dramat współczesny: Może łączyć różne gatunki i style, eksplorując aktualne problemy społeczne, psychologiczne i egzystencjalne.

Konwencje literackie

Konwencje literackie: fantastyczna, symboliczna, mimetyczna, realistyczna, naturalistyczna, groteskowa

1. Konwencja fantastyczna

   - Charakterystyka: Wprowadza elementy nadprzyrodzone i niewytłumaczalne, często osadzone w alternatywnych rzeczywistościach lub światach.

   - Cechy: Postaci mogą mieć nadprzyrodzone zdolności, a fabuła opiera się na magicznych wydarzeniach. Konwencja ta eksploruje granice rzeczywistości, łącząc fantazję z rzeczywistością w sposób, który prowokuje do myślenia o naturze ludzkiej.

2. Konwencja symboliczna

   - Charakterystyka: Skupia się na używaniu symboli i metafor, aby przekazać głębsze znaczenia i emocje.

   - Cechy: Elementy w utworze często mają znaczenie metaforyczne, a interpretacja tekstu wymaga zrozumienia kontekstu i ukrytych przesłań. Przykładem mogą być dzieła, które odnoszą się do snów, wizji czy stanów psychicznych.

3. Konwencja mimetyczna

   - Charakterystyka: Oparta na naśladowaniu rzeczywistości, gdzie literatura ma odzwierciedlać świat, w którym żyjemy.

   - Cechy: Postacie i zdarzenia są realistyczne i zgodne z prawami rządzącymi rzeczywistością. Używa szczegółowych opisów i wiarygodnych dialogów, aby oddać prawdziwe życie i codzienne doświadczenia.

4. Konwencja realistyczna

   - Charakterystyka: Koncentruje się na wiernym przedstawieniu życia codziennego, jego problemów i radości.

   - Cechy: Skupia się na psychologii postaci, ich relacjach oraz społecznych kontekstach. Często ukazuje postacie w trudnych sytuacjach, zmagających się z problemami społecznymi, ekonomicznymi czy moralnymi.

5. Konwencja naturalistyczna

   - Charakterystyka: Wywodzi się z realizmu, ale jeszcze bardziej koncentruje się na deterministycznych aspektach życia, ukazując wpływ środowiska, dziedziczności i instynktów na ludzkie zachowanie.

   - Cechy: Zawiera szczegółowe opisy i analizy postaci oraz ich sytuacji życiowych. Naturalizm często przedstawia brutalne i nieprzyjemne aspekty życia, akcentując bezsilność jednostki wobec sił zewnętrznych.

6. Konwencja groteskowa

   - Charakterystyka: Łączy elementy komiczne i tragiczne, aby wywołać uczucia zaskoczenia, niepokoju lub śmiechu.

   - Cechy: Postacie mogą być przesadzone, a sytuacje absurdalne. Groteska często ukazuje ludzką naturę w sposób krytyczny, komentując społeczne i moralne problemy poprzez ironię i dystans.

Podsumowanie

Każda z tych konwencji literackich wprowadza różne perspektywy i narzędzia do tworzenia literatury, pozwalając autorom na eksperymentowanie z formą i treścią oraz poszerzanie granic interpretacyjnych dzieł. Dzięki nim literatura zyskuje na różnorodności i bogactwie znaczeń.

Święto Wszystkich Świętych

Święto Wszystkich Świętych to ważna tradycja, która łączy w sobie elementy modlitwy, pamięci i refleksji nad życiem i śmiercią. To czas, kiedy wierni oddają hołd świętym oraz wspominają swoich zmarłych, co wzmacnia więzi rodzinne i społeczne.

Święto Wszystkich Świętych – jego historia i znaczenie

Historia

Święto Wszystkich Świętych ma swoje korzenie w tradycjach chrześcijańskich i obchodzone jest 1 listopada. Jego początki sięgają wczesnego chrześcijaństwa, gdy wierni zaczęli czcić męczenników i świętych, którzy oddali życie za wiarę. 

- IV wiek: Uznaje się, że pierwsze wzmianki o obchodzeniu tego święta pojawiły się w IV wieku, kiedy to w Rzymie ustanowiono dzień ku czci męczenników.

- V wiek: W 609 roku papież Bonifacy IV przekształcił pogańską świątynię Panteon w Rzymie w kościół, dedykując go Wszystkim Świętym.

- VIII wiek: Święto zaczęło być obchodzone w różnych częściach Europy, a w 731 roku papież Grzegorz III ustanowił 1 listopada jako oficjalną datę obchodów.

- Zwyczaje: Z czasem święto zyskało dodatkowe znaczenie, łącząc pamięć o wszystkich świętych z modlitwą za zmarłych.

Znaczenie

Święto Wszystkich Świętych ma na celu uhonorowanie wszystkich świętych, zarówno znanych, jak i nieznanych, którzy osiągnęli zbawienie i są wzorem do naśladowania dla wiernych. Jest to czas refleksji nad życiem, wiarą i nadzieją na życie wieczne.

Obchody

- Msze Święte: W kościołach odprawiane są specjalne msze, które mają na celu modlitwę za świętych oraz zmarłych.

- Cmentarze: Wierni odwiedzają groby swoich bliskich, zapalają znicze i składają kwiaty. Ten zwyczaj symbolizuje pamięć i szacunek dla zmarłych.

- Rytuały: W wielu krajach praktykuje się także różne rytuały związane z modlitwą i wspomnieniem zmarłych.

Współczesne obchody

Dziś Święto Wszystkich Świętych jest obchodzone w wielu krajach na całym świecie, choć tradycje mogą się różnić. W Polsce jest to dzień wolny od pracy, a cmentarze stają się miejscem refleksji i zadumy.

Kultura wysoka, elitarna i popularna

Rozróżnianie kultury wysokiej, elitarnej i popularnej

Kultura wysoka odnosi się do dzieł sztuki, literatury i muzyki, które są uznawane za wartościowe i mające wysoki poziom artystyczny. Często wiąże się z tradycjami klasycznymi i elitarnymi formami wyrazu. Przykładami mogą być dzieła wielkich mistrzów malarstwa, klasyczna muzyka czy literatura uznawana za kanon.

Kultura elitarna to termin często używany wymiennie z kulturą wysoką, ale może odnosić się do węższej grupy społecznej, która konsumuje i produkuje dzieła o wyższym statusie. W tym kontekście kultura elitarna może być bardziej zamknięta, a dostęp do niej może być ograniczony ze względu na czynniki takie jak edukacja, majątek czy prestiż społeczny.

Kultura popularna z kolei obejmuje zjawiska, które są szeroko dostępne i cieszą się masowym zainteresowaniem. Obejmuje muzykę pop, filmy, programy telewizyjne i inne formy rozrywki, które są przystosowane do szerszej publiczności. Często jest bardziej komercyjna i zorientowana na zysk, a jej formy mogą być mniej wymagające intelektualnie niż kultura wysoka.

Kluczowe różnice

1. Dostępność:

   • Kultura wysoka i elitarna często wymagają specjalistycznej wiedzy lub doświadczenia, co może ograniczać ich odbiór.
   • Kultura popularna jest ogólnodostępna i skierowana do mas.

2. Status i prestiż:

   • Kultura wysoka i elitarna zazwyczaj mają wyższy status społeczny i artystyczny.
   • Kultura popularna często jest postrzegana jako mniej wartościowa z perspektywy artystycznej.

3. Forma i treść:

   • Dzieła kultury wysokiej są często bardziej złożone i wymagające.
   • Kultura popularna stawia na prostotę, łatwość przyswajania i rozrywkę.

Podsumowanie

Rozróżnienie między kulturą wysoką, elitarną a popularną jest istotne dla zrozumienia dynamiki społecznej i wartości artystycznych w różnych kontekstach. Każdy z tych typów kultury ma swoje miejsce w społeczeństwie i wpływa na sposób, w jaki ludzie postrzegają sztukę i rozrywkę.

Egzamin pisemny z języka polskiego

Egzamin pisemny z języka polskiego na poziomie podstawowym sprawdza umiejętność odczytywania, porównywania, analizowania, syntetyzowania, uogólniania problematyki dwóch tekstów literackich oraz tworzenie wypowiedzi argumentacyjnej.

Na rozwiązanie wszystkich zadań w tej części egzaminu przewidziano 240 minut.

Sprawdzian obejmuje:

• zadania zamknięte wielokrotnego wyboru, na dobieranie oraz typu prawda-fałsz
• zadania otwarte z luką lub wymagające krótkiej odpowiedzi
• zadanie rozszerzonej wypowiedzi, czyli wypracowanie

Egzamin składa się z dwóch arkuszy

Arkusz 1:

• części 1 – Język polski w użyciu (5-7 zadań)
• części 2 – Test historycznoliteracki (6-15 zadań)

Arkusz 2:

• części 3 – Wypracowanie (1 zadanie)

Zdający może uzyskać 60 pkt.

Obowiązkowe utwory literackie

W części pisemnej egzaminu maturalnego z języka polskiego na poziomie podstawowym oraz w części ustnej sprawdzana będzie znajomość lektur obowiązkowych.

Maturzyści powinni być zaznajomieni z takimi dziełami, jak:

1. Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy św. Jana
2. Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja Homer, Iliada (fragmenty)
3. Sofokles, Antygona
4. Lament świętokrzyski (fragmenty)
5. Legenda o św. Aleksym (fragmenty)
6. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
7. Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty)
8. Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
9. Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)
10. Dante Alighieri, Boska Komedia (fragmenty)
11. Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich
12. Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)
13. Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty)
14. William Szekspir, Makbet
15. Molier, Skąpiec
16. Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Dziady cz. III
17. Juliusz Słowacki, Kordian
18. Bolesław Prus, Lalka
19. Eliza Orzeszkowa, Gloria victis
20. Henryk Sienkiewicz, Potop
21. Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
22. Stanisław Wyspiański, Wesele
23. Stefan Żeromski, Przedwiośnie
24. Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli
25. Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat
26. Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
27. Albert Camus, Dżuma
28. George Orwell, Rok 1984
29. Sławomir Mrożek, Tango
30. Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie), Górą „Edek” (z tomu
31. Prawo prerii)
32. Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych)
33. Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie)
34. Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach)
35. Ponadto z zakresu szkoły podstawowej: bajki Ignacego Krasickiego, Dziady cz. II i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Balladyna Juliusza Słowackiego

W teście historycznoliterackim może być sprawdzana znajomość treści i problematyki tylko tych utworów poetyckich, których tytuły wymieniono w podstawie programowej, tj.:

1. Bogurodzica
2. Lament świętokrzyski (fragmenty)
3. Jan Kochanowski, Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II, Psalm 13, Psalm 47, treny IX, X, XI, XIX oraz – z zakresu szkoły podstawowej – treny I, V, VII, VIII
4. Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny
5. Adam Mickiewicz, Oda do młodości
6. Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój
7. Czesław Miłosz, Traktat moralny (fragmenty)

W teście historycznoliterackim pojawią się również zadania, których tekstami źródłowymi będą utwory poetyckie zarówno autorów wskazanych w podstawie programowej, jak i niewymienionych w tym dokumencie. Zadania te nie będą sprawdzały znajomości treści konkretnego utworu (z wyjątkiem tych utworów, których tytuły podano w podstawie), ale – umiejętność odczytywania tego typu tekstów.

W wypracowaniu na poziomie podstawowym zdający może także odwołać się do lektur obowiązkowych wskazanych w podstawie programowej dla zakresu podstawowego i rozszerzonego, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych, tj.:

Poziom podstawowy

1. William Szekspir, Romeo i Julia
2. Ignacy Krasicki, wybrane satyry
3. Adam Mickiewicz, wybrane ballady, w tym Romantyczność
4. Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu
5. Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I – Jesień)
6. Stefan Żeromski, Rozdzióbią nas kruki, wrony...
7. Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)
8. Józef Mackiewicz, Droga donikąd (fragmenty)
9. Antoni Libera, Madame
10. Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty)
11. Ponadto z zakresu szkoły podstawowej: Zemsta Aleksandra Fredry.

Poziom rozszerzony

1. Arystofanes, Chmury
2. Wergiliusz, Eneida (fragmenty)
3. François Rabelais, Gargantua i Pantagruel (fragmenty)
4. Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki)
5. Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie
6. Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku

Zasady punktacji

Za egzamin ustny przewidziano 30 pkt.

Przydzielane są w czterech kryteriach i za poszczególne elementy wypowiedzi mogą wynieść maksymalnie:

• aspekt merytoryczny wypowiedzi monologowych w zadaniach 1. i 2. (od 0 do 16 pkt)
• kompozycja wypowiedzi monologowych w zadaniach 1. i 2. oceniana łącznie (od 0 do 4 pkt)
• aspekt merytoryczny wypowiedzi podczas rozmowy (od 0 do 6 pkt)
• zakres i poprawność środków językowych w wypowiedziach monologowych oraz podczas rozmowy (od 0 do 4 pkt)

Za egzamin pisemny przewidziano 60 pkt.

Poszczególne elementy egzaminu pozwalają uzyskać odpowiednio:

• maksymalnie 10 pkt za część 1
• maksymalnie 15 pkt za część 2
• maksymalnie 35 pkt za wypracowanie