Czy wiecie,
że aresztowanym może zostać nie tylko człowiek, ale i książka? Od wieków
tworzyły się indeksy ksiąg zakazanych. Zabraniano je czytać, posiadać w domowej
biblioteczce, a nawet zaglądać do nich w publicznych czytelniach i
bibliotekach. Lekturami zakazanymi w różnych okresach były nie tylko takie
książki, jak Mein Kampf Hitlera, Manifest Komunistyczny czy Biblia, ale
także...Czerwony Kapturek czy Charlie i fabryka czekolady Których tytułów nie
pozwalano czytać i których książek nie wolno czytać także dzisiaj? Oto ich
lista.
451 STOPNI
FAHRENHEITA / Ray Bradbury [1953] Książka przez 13 lat była sprzedawana w
wersji ocenzurowanej przez wydawcę, gdzie zmieniono treść ponad 75 fragmentów.
W 1998 r. usunięta z listy lektur w Missisipi za bluźnierstwo. Cenzurę
zniesiono po protestach uczniów i rodziców. Ironią losu jest, że książka
porusza temat cenzury i palenia książek. ARCHIPELAG GUŁAG / Aleksandr
Sołżenicyn – noblista [1973] Z powodu powieści autor został aresztowany,
pozbawiony radzieckiego obywatelstwa i skazany na wygnanie. Książka była
zakazana w ZSRR do 1980 r. z powodów politycznych. Jednak w 2009 r. dodano ją
do listy lektur w szkołach średnich.
BASTION /
Stephen King [1978] Zakazana w jednej ze szkół w Oregonie (1989 r.) za sceny
przypadkowego seksu i przemocy.
BIBLIA W
1942 r. w III Rzeszy, kiedy ogłoszono doktrynę Narodowego Kościoła Rzeszy,
próbowano wyeliminować wszelkie przejawy chrześcijaństwa. W związku z tym
zakazano używania Biblii, którą miała zastąpić „Mein Kampf”.
BUSZUJĄCY W
ZBOŻU / Jerome David Salinger [1951] W 1957 r. australijski urząd celny
skonfiskował przesyłkę zawierającą m.in. „Buszującego w zbożu”, która miała być
prezentem dla australijskiego rządu od ambasadora USA. W latach 1961-1982
książka była zakazana w szkołach i amerykańskich bibliotekach. Książka wzbudza
kontrowersje z powodu wulgarnego języka, nawiązań seksualnych, dewaluacji
wartości rodziny, promocji alkoholu, papierosów i rozwiązłości.
CHATA WUJA
TOMA / Harriet Beecher Stowe [1851] Książka zakazana w Illinois (1984) na
wniosek radnego ze względu na rasizm i niestosowny język (użycie w niej słowa
„nigger”). Zdanie radnego podzielili uczniowie i rodzice. Od momentu wydania
budziła silne emocje w USA, została też zakazana w 1853 r. w Rosji z powodu
podważania nauk Kościoła prawosławnego i poddawanie w wątpliwość autokratycznej
władzy.
CHARLIE I
FABRYKA CZEKOLADY / Roald Dahl [1964] Książka zakazana w bibliotece publicznej
w Boulder (Colorado, USA), ponieważ bibliotekarze uznali, że promuje ubogą
życiową filozofię.
CIERPIENIA
MŁODEGO WERTERA / Johan Wolfgang Goethe [1774] Powieść wywierała bardzo duży
wpływ na czytelników: ubierali się oni jak główny bohater, znacznie też wzrosła
liczba samobójstw (samobójcy umierali z egzemplarzem książki w kieszeni).
Publikacja książki została zakazana przez kościół, z powodów religijnych i
społecznych. Zdaniem duchownych nakłaniała ona do samobójstwa. W 2007 r.
znalazła się na tzw. indeksie Giertycha.
CZERWONY
KAPTUREK / bracia Grimm [wyd.1857] Książki zakazano w szkołach w Kalifornii
przez... butelkę wina znajdującą się w koszyku, który Czerwony Kapturek niósł
dla babci.
CZTERY PORY
ROKU / Stephen King [1982] Książka usunięta z kilku bibliotek szkolnych w USA
ze względu na „niespełnianie standardów społecznych”. W jednej ze szkół książki
zakazano na prośbę rodziców.
DEKAMERON /
Giovanni Boccaccio [wyd.1470] Znalazła się na rzymskim indeksie w 1559 r.,
zakaz potwierdzono 5 lat później. Utwór zakazany w USA przez dziesięciolecia na
podstawie dokumentu „Federal Anti-Obscenity Act” (1873). W 1954 r. trafił na
czarną listę National Organization of Decent Literature za obsceniczność,
wulgarność, lubieżność i brak przyzwoitości.
DOKTOR
ŻYWAGO / Borys Pasternak – noblista [1957] Zakazana w Rosji do 1988 r. za
antywojenny, kontrrewolucyjny wydźwięk i krytykę stalinizmu. Kiedy w 1958 r.
Pasternakowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, został zmuszony do odmowy jej
przyjęcia. Jedna z najczęściej cenzurowanych książek wg Jonathona Greena.
FOLWARK
ZWIERZĘCY / George Orwell [1945] Do końca lat 80. XX w. książka była zakazana
przez polską cenzurę, ponieważ przedstawiała ustrój totalitarny, nawiązując do
rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskich wydanie ukazało się dopiero w
1988 r., mimo to od końca lat 70. powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i
krążyła w drugim obiegu. W Kenii zakazano jej w 1991 r., ponieważ krytykowała
skorumpowanych przywódców, natomiast w 2002 r. w szkołach w Zjednoczonych
Emiratach Arabskich - z powodu... bohaterów w postaci mówiących świń. Uznano,
że taki obraz godzi w wartości religii islamskiej.
DZIENNIK /
Anne Frank [1947] Książka powstała na podstawie obszernych fragmentów
pamiętnika napisanego przez Anne Frank podczas ponad dwuletniego pobytu w
ukryciu jej rodziny oraz czwórki znajomych w czasie niemieckiej, nazistowskiej
okupacji Holandii. Ojciec Anne usunął z pamiętnika fragmenty, gdzie np.
skarżyła się na egoizm innych, jednak wydawcy to nie wystarczyło i zażądał
usunięcia kolejnych fragmentów, np. o menstruacji Anne i jej siostry.
Niemieckie wydanie książki pociągnęło za sobą kolejne ingerencje w treść;
usunięto fragmenty uznane za obraźliwe dla Niemców. Rodzice amerykańskich
uczniów oskarżali książkę o niestosowność, podważanie autorytetu dorosłych.
Jeden z rodziców arabskiego pochodzenia nie chciał, aby jego dziecko omawiało w
szkole utwór, którego bohaterką jest Żydówka. Natomiast w 1983 r. w Alabamie
chciano usunąć książkę z listy lektur, gdyż uznano ją za... zbyt
przygnębiającą. Zakazano jej w Libanie za pozytywne przedstawienie Żydów i
Izraela.
GRONA GNIEWU
/ John Steinbeck – noblista [1939] Zakazana w wielu miejscach USA, np. w
Kalifornii. Obywatele USA palili jej egzemplarze, była atakowana przez prawicę
i lewicę. Z jednej strony książka nie była akceptowana przez część
społeczeństwa, ale jednocześnie stała się bestsellerem, a kolejki do
wypożyczania jej w bibliotekach były rekordowo długie (np. 62 osoby oczekujące
w East St. Louis, USA). W 1962 r. Steinbeck otrzymał Literacką Nagrodę Nobla,
do której w znacznej mierze przyczyniły się „Grona gniewu”.
JĄDRO
CIEMNOŚCI / Joseph Conrad [1899] Książka była atakowana za rasistowski
wydźwięk, wzbudzała konsternację i oburzenie. Była szeroko komentowana i
poddawana dyskusji wśród akademików.
KANDYD /
Voltaire [1759] Natychmiast po publikacji Kandyd odniósł ogromny sukces
wydawniczy, stając się też jednak wielkim skandalem. Książka w wielu krajach
była zakazywana – oskarżano ją o bluźnierstwo, podburzanie do niepokojów
politycznych i antyintelektualizm. Książka zakazana w USA w 1929 r. z powodu
obsceniczności. W 1944 r. Poczta USA zażądała wykreślenia pozycji z katalogu
książek dostarczanych za ich pośrednictwem.
KOCHANEK
LADY CHATTERLEY / David Herbert Lawrence [1928] W Wielkiej Brytanii książkę
uznawano za pornograficzną. Powodem do ataków było m.in. słownictwo, np. słowo
„fuck” w różnych formach czy „cunt”. W 1960 r. książka wyrokiem sądu została
„oczyszczona z zarzutu” obsceniczności. W Australii zakazano nie tylko samą
książkę Lawrence’a, ale także publikację na jej temat, „The Trial of Lady
Chatterley”. Historia tej powieści przyczyniła się do złagodzenia cenzury w tym
kraju. Mimo to w 2009 r. Australia Post (instytucja rządowa) zabroniła
sprzedaży książki w swoich sklepach. Ponadto książka znajdowała się na czarnej
liście w wielu innych krajach, np. Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Japonii.
KOLOR
PURPURY / Alice Walker – Pulitzer Zakazana w szkole w Oakland (Kalifornia;
1984), w szkołach w Pensylwanii (1992), usunięto ją także z bibliotek szkolnych
w Zachodniej Virginii. Przyczyną były niepokojące idee na temat relacji
międzyrasowej, relacji człowieka z Bogiem, ludzkiej seksualności.
KSIĄŻĘ /
Nicholo Machiavelli [1532] Jedna z najważniejszych pozycji w dziejach filozofii
politycznej, poradnik strategii utrzymania władzy, źródło doktryny politycznej
zwanej makiawelizmem. Książka znalazła się na indeksie tytułów „absolutnie
zakazanych” przez Kościół Rzymskokatolicki. Katolicy nie mogli czytać, ani
nawet posiadać tego dzieła. Protestanci oskarżali autora o wydarzenia nocy
świętego Bartłomieja, był on wg nich bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć 50
tys. hugenotów. Na niekorzyść książki działał w latach późniejszych fakt, że
stanowiła ona dla Benito Mussoliniego argument popierający istnienie władzy
dyktatorskiej.
LOLITA /
Vladimir Nabokov [1955] Utwór opowiada o mężczyźnie zafascynowanym
niedojrzałymi dziewczynkami, które określa mianem "nimfetek" i o jego
erotycznej obsesji na punkcie dwunastoletniej pasierbicy Dolores Haze
(tytułowej Lolity). W 1955 r. Ministers two Spraw Wewnętrznych we Francji
zakazało wydawania książki; zakaz cofnięto w 1956 r. Recenzje powieści były
skrajnie różne, np. w „New York Times Book Review” oceniono ją pozytywnie, a na
łamach „New York Times” uznano ją za pornograficzną. Książka była zakazana
również w Wielkiej Brytanii, Argentynie, Nowej Zelandii, RPA.
LOT NAD
KUKUŁCZYM GNIAZDEM / Ken Kesey [1962] Zakazana w wielu amerykańskich szkołach,
m.in. w Colorado (1971), Ohio, Nowym Jorku, Idaho, Waszyngtonie, głównie za
wulgarne słownictwo, gloryfikowanie działalności przestępczej, opisy
brutalności i przyczynianie się do zepsucia młodzieży. W jednej z
kalifornijskich szkół została wycofana (2000) ze względu na rodziców, którzy
skarżyli się na wybór przez nauczycieli „śmieci” jako lektur.
MANIFEST
KOMUNISTYCZNY / Karol Marks, Fryderyk Engels W 1878 r. książki zakazano w
Niemczech, z powodu dwóch prób zamachu na Wilhelma I. W 1933 r. znalazła się
wśród pozycji publicznie palonych przez nazistów. Trafiła też do indeksu ksiąg
zakazanych Kościoła Rzymskokatolickiego. Zakazywana była w min. 16 krajach na
całym świecie.
MEIN KAMPF /
Adolf Hitler Książka budziła liczne protesty jeszcze przed opublikowaniem
zarówno w USA jak i w Europie. We wrześniu 1933 r. zakazano sprzedaży książki w
Pradze, miesiąc później w Katowicach (sąd uznał ją za „obraźliwą”).
MECHANICZNA
POMARAŃCZA / Anthony Burgess [1962] Jest to opowieść o nastoletnim Aleksie,
który w dzień jest przykładnym, choć niesfornym synkiem, zakochanym w muzyce
Ludwiga van Beethovena, lecz każdej nocy wyrywa się z domu, by stać się
członkiem bandy. Zdradzony przez kolegów, trafia do więzienia, gdzie decyduje
się zamienić wyrok na udział w eksperymencie resocjalizacyjnym. W 1973 r. w
Utah pewien księgarz został aresztowany za sprzedawanie obscenicznych książek,
wśród których znajdowała się „Mechaniczna pomarańcza’. Książka skreślona z
listy lektur w wielu amerykańskich stanach, np. w Massachusetts (1977),
Colorado (1976) za wulgarny język. Usunięto ją też z bibliotek szkolnych w
Alabamie (1982).
MYSZY I
LUDZIE / John Steinbeck – noblista [1937] Powieść traktuje o przyjaźni,
rasizmie, nierówności pomiędzy silnymi a słabymi, białymi a czarnymi, młodymi a
starymi, kobietami a mężczyznami – a więc o skomplikowanych stosunkach
międzyludzkich. Ważnym motywem są też marzenia, przedstawione jako potężna
siła. Książkę usunięto z bibliotek szkolnych w Tennessee, kiedy postanowiono
pozbyć się wszystkich „brudnych książek” z publicznych szkół i bibliotek.
Oskarżono ją o obsceniczność i wulgarny język. Podobny los spotkał ją w stanie
Ohio (1980). NAGI LUNCH / William S. Burroughs [1959] Książkę uznano za
obsceniczną w Bostonie w latach 60. XX w., zakazano jej z powodu realistycznych
opisów praktyk seksualnych, w tym gejowskich.
NA ZACHODZIE
BEZ ZMIAN / Erich Maria Remarque [1927] Zakazana za obsceniczność w USA (w
Chicago i Bostonie). W Austrii i Czechosłowacji (1929 r.) zakazano jej czytać
żołnierzom, a we Włoszech (1933r.) została uznana za przejaw antywojennej
agitacji. W nazistowskich Niemczech książki zakazano, ponieważ była zniewagą
dla Wermachtu, a w 1933r. znalazła się wśród pozycji palonych publicznie przez
nazistów.
NORA CZYLI
DOM LALKI / Henryk Ibsen [1882] W 1883 r. zakazano jej w Alabamie (USA) za
propagowanie poglądów feministycznych.
NOWY
WSPANIAŁY ŚWIAT / Aldous Huxley [1932] W 1932 r. w Irlandii zakazano jej z
powodu nawiązań o charakterze seksualnym. Usuwana z programów nauczania w USA:
w Missouri (1980r.), Oklahomie (1988r.), Kalifornii (1993r.) ze względu na
negowanie wartości rodziny, chrześcijańskich i koncentrację wokół negatywnych
aspektów.
OLIVER TWIST
/ Charles Dickens [1846] Książkę oskarżano o antysemityzm. W 1949 r. grupa
żydowskich rodziców w Nowym Jorku oskarżyła miejską radę edukacji, domagając
się wycofania utworu ze szkół. Sąd odrzucił wniosek, orzekając, że usuwanie
książek ze szkół nie przyczyni się do osłabienia uczuć antyreligijnych.
O
POWSTAWANIU GATUNKÓW / Karol Darwin [1859] Książka była zakazana w wielu
krajach, zakazywano też nauczania w szkołach teorii ewolucji Darwina. Autora
oskarżano o „detronizację Boga”. Książkę potępiano podczas kazań, nigdy jednak
nie znalazła się ona na indeksie Kościoła Katolickiego.
PAMIĘTNIKI
FANNY HILL / John Cleland [1748] Osiemnastowieczny bestseller o życiu
prostytutki został zakazany w Massachusetts w 1821 r., jak się można domyślić -
za obsceniczność. Pierwsza książka, która była przedmiotem sprawy sądowej o
obrazę obyczajów w USA.
PANI BOVARY
/ Gustave Flaubert [1857] Książkę oskarżano o „przestępstwo przeciwko
moralności”, francuscy wydawcy usuwali z niej fragmenty, które uznawali za
niestosowne. W 1888 r. brytyjska gazeta „Tablet” zaatakowała Flauberta,
nazywając go pornografem. PARAGRAF 22 / Joseph Heller [1961] Książka zakazana w
Ohio (1972r.), Teksasie (1974r.) i Waszyngtonie (1979r.) za obraźliwy język.
Książkę próbowano usunąć ze szkół m.in. z powodu ukazania kobiet w obraźliwy
sposób.
PIEŚŃ
SALOMONA / Toni Morrison – noblistka [1977] Książki zakazano w wielu
amerykańskich szkołach z powodu poniżającego stosunku do czarnoskórych oraz
pornograficznego języka.
PRZEMIANA /
Franz Kafka [1912] Książka zakazana w nazistowskich Niemczech. (przemiana w
robaka)
PRZEMINĘŁO Z
WIATREM / Margaret Mitchell [1936] Zakazana w niektórych amerykańskich szkołach
(1978, 1984) ze względu na rasistowski język.
PRZYGODY
HUCKA FINNA / Mark Twain [1884] Książki zakazywano wielokrotnie (od 1885 do
2004r.). Jako przyczyny podawano m.in. niski poziom (nadaje się tylko do
slumsów), brak elegancji, rasowo obraźliwy język i wydźwięk, ale także...
zbytnią rasową tolerancyjność.
PRZYGODY
TOMKA SAWYERA / Mark Twain [1876] Zakazano jej w bibliotekach publicznych w
Nowym Jorku, Denver i Kolorado (1876 r.), a także w Pensylwanii (1994 r.) za
rasistowski język. ROK 1984 / George Orwell [1949] Była zakazywana wielokrotnie
za treść komunistyczną i odniesienia o charakterze seksualnym. W roku 1950
zakazano jej w ZSRR. Natomiast w 1981 r. na Florydzie ze względu na...
prokomunistyczny wydźwięk. Była to stosunkowo częsta przyczyna zakazywania
książki w amerykańskich szkołach, argumenty takie podnosili rodzice, ale i
duchowni oraz dyrektorzy.
RZEŹNIA
NUMER 5 / Kurt Vonnegut [1969] Książkę palono w Południowej Dakocie i w
Michigan z powodu odniesień do kwestii religii (1973). Usunięto ją z wielu
bibliotek szkolnych w USA, głównie za obsceniczność, wulgarny język, sceny
przemocy, bezbożność, niepatriotyczny obraz wojny. Pewien pastor z Dakoty
Północnej w 1973 r. określił ją jako „narzędzie szatana”.
SZATAŃSKIE
WERSETY / Salman Rushdie [1988] Zakazana w następujących krajach za
bluźnierstwa wobec Islamu: Bangladesz, Egipt, Indie, Iran, Kenia, Kuwejt,
Liberia, Malezja, Papua Nowa Gwinea, Pakistan, Senegal, Singapur, Sri Lanka,
Tanzania, Tajlandia. Usunięta także z biblioteki publicznej w Wichicie (Kansas;
1989) za bluźnierstwa wobec proroka Mahometa.
SZCZĘŚLIWY
KSIĄŻĘ I INNE OPOWIEŚCI / Oscar Wilde [1888] Zakazana w bibliotece publicznej w
Springfield (1988), ponieważ opowiadania uznano za „niepojące i chorobliwe”.
SZKARŁATNA
LITERA / Nathaniel Hawthorne [1850] W USA rodzice uczniów wielokrotnie
zabiegali o wycofanie utworu z listy lektur, w większości przypadków jednak do
tego nie dochodziło. Książkę uważano za obsceniczną, ponadto zawierała motyw
cudzołóstwa. Jeden z rodziców oskarżył też książkę o wulgarne słownictwo, które
jednak w powieści nie występuje. Książka była zakazana w Rosji w latach
1852-1856, w okresie nasilonej cenzury.
SZTUKA
KOCHANIA / Owidiusz [p.n.e.] Poemat prawdopodobnie przyczynił się do wygnania
Owidiusza z Rzymu w 8 r. n.e. W 1497 r. książkę palono we Florencji pod
zarzutem niemoralnej treści, a w 1564 r. trafiła na indeks trydencki.
UCIEKAJ,
KRÓLIKU / John Updike – Pulitzer [1960] Powieść zakazana w Irlandii w latach
1962-1967 z powodu obsceniczności i nieprzyzwoitości. Zakaz zniosła nowa ustawa
o cenzurze publikacji (1967). Książka była też usuwana z amerykańskich szkół i
bibliotek ze względu na wulgarny język i opisy aktów seksualnych.
ULISSES /
James Joyce [1922] Książka zakazana w Wielkiej Brytanii w latach 30. oraz w
Australii w latach 30. i 40. XX w. Chwilowo była też zakazana w USA ze względu
na treści o charakterze seksualnym.
UMIŁOWANA /
Toni Morrison – noblistka [1987] W 1995 r. książka została zakazana na
Florydzie ze względu na język, mimo że w 1987 r. tytuł nagrodzono nagrodą
Pulitzera.
WIECZÓR
TRZECH KRÓLI / William Szekspir [1600] Utwór wykreślono z programu nauczania w
New Hampshire ze względu na ukazywanie homoseksualizmu jako pozytywnego stylu
życia.
WIELKI
GATSBY / Francis Scott Fitzgerald [1925] W 1987 r. zakwestionowano poprawność
książki w Baptist College w Charleston ze względu na język i odniesienia o
charakterze seksualnym.
WŁADCA MUCH
/ William Golding – noblista [1954] O upadku kultury stworzonej przez
człowieka. W 1992 r. książkę usunięto z bibliotek szkolnych na Florydzie (1992)
ze względu na zawarte w niej przekleństwa, szokujące fragmenty o seksie,
obraźliwy stosunek do mniejszości, Boga, kobiet i osób niepełnosprawnych. Mimo
że książki zakazano również w Nowym Jorku, znajdowała się ona na liście lektur
dodatkowych dla tamtejszych uczniów.
WYZNANIA /
Jean Jacques Rousseau [1782] Książka trafiła na indeks Kościoła Katolickiego w
1806r. Zakazana w USA w 1929r. Z uwagi na „szkodliwość dla ludzkiej moralności”
Urząd Celny zakazał przywozu książki do Stanów Zjednoczonych.
ZABIĆ DROZDA
/ Harper Lee – Pulitzer [1960] Zakazana w USA (Minnesocie i Teksasie), także w
innych krajach, głównie ze względu na rasistowskie obelgi znajdujące się w
książce (m.in. występowanie słowa „nigger”).
ZŁOTE ŻNIWA:
RZECZ O TYM, CO SIĘ DZIAŁO NA OBRZEŻACH ZAGŁADY ŻYDÓW / Jan Tomasz Gross [2011]
Porusza temat powojennych losów mienia pożydowskiego w Polsce. Sprawa książki
trafiła do polskiej prokuratury. Orzeczono jednak, że nie znieważa ona narodu
Polskiego i odmówiono prowadzenia w tej sprawie śledztwa.
ZWROTNIK
RAKA / Henry Miller [1934] Książka została w USA zakazana na 27 lat (1934-1961)
ze względu na wątki erotyczne, wulgarny język. Autor sam określał ją jako
„zniewagę wyrządzoną siedmiu fundamentalnym wartościom i symbolom kultury:
Sztuce, Bogu, Człowieczeństwu, Przeznaczeniu, Czasowi, Miłości i Pięknu”.
Książka do dziś uznawana jest za obsceniczną przez Citizens for Decent
Literature. Inne książki Millera także były zakazane w USA. „Zwrotnik Raka”
podobny los spotkał w RPA
/informacje zaczerpnięte z Internetu [dostęp 12.05.2023 r.] https://pceipp.pl/download/pl/2022/09/indeks-zakazanych-ksiazek.pdf/
