241. Nowe nurty w literaturze dwudziestolecia międzywojennego

Nowe nurty w literaturze dwudziestolecia międzywojennego

1. Autentyzm:

- współzależność życia i literatury – autentyczne doświadczenie życiowe źródłem poetyckich inspiracji i warunkiem udanego dzieła,

- temat utworu – wynikiem udanego doznania,

- brak hierarchii tematów.

2. Awangarda:

- poezja teraźniejszości,

- negacja tradycji – antyromantyzm, antysentymentalizm,

- likwidacja lirycznych wynurzeń, powściąganie emocji,

- nowatorstwo składni, poezja wynikiem eksperymentów językowych,

- wyobraźnia kontrolowana przez rozum,

- rymy oddalone,

- inspiracja muzyką współczesną (polirytmia, asymetryzm),

- nowe formy zapisu wiersza (np. w kształcie zegarka).

3. Futuryzm:

- bunt przeciw tradycji,

- przezwyciężanie pesymizmu,

- aktywizm,

- pochwała agresji, kult przemocy, wojny, biologizmu,

- negacja psychologizmu,

- oryginalność jako kryterium wartości dzieła,

- nowy język poetycki niepodporządkowany jakimkolwiek normom (zerwanie z zasadami ortografii, interpunkcji, składni),

- rytmizacja wiersza.

4. Imażynizm:

- kierunek w poezji rosyjskiej powstały po rewolucji październikowej (1917 r.),

- obraz głównym środkiem wypowiedzi poetyckiej (wiersz powstawał wokół jednej metafory bądź łańcucha metafor),

- antycywilizacyjność,

- przewaga wiersza wolnego.

5. Dadaizm:

- nihilizm,

- prymitywizm,

- infantylizm,

- negacja, odwrócenie wartości,

- spontaniczność,

- „dadaistyczne” gaworzenie,

- czarny humor.

6. Surrealizm (nadrealizm)

- negacja konwencji,

- wyzwolenie sztuki z racjonalizmu i rygorów teorii,

- oniryzm (konwencja snu),

- psychologizm, odwołanie się do teorii psychoanalizy (freudyzm),

- postawa pasywna, wyzwolenie się spod kontroli rozumu, „pismo automatyczne” będące sposobem wyrażenia podświadomości,

- oryginalność.

240. Literatura w dwudziestoleciu międzywojennym

Literatura w dwudziestoleciu międzywojennym

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nastąpiło znaczne ożywienie życia kulturalnego i literackiego. W roku 1920 założono Związek Literatów Polskich, a w 1924 roku – polski oddział Pen Clubu, reprezentujący polską literaturę w świecie. Polscy literaci odcinali się od nurtu tyrtejsko-martyrologicznego, który zdominował literaturę i sztukę XIX wieku. W nurt nowej literatury włączyło się również starsze pokolenie twórców. Pierwsze lata epoki cechowały się radością z odzyskania wolności i zachwytem cywilizacją. W prozie, której rozwój przypadł na lata trzydzieste, dominowała tematyka rozrachunkowa, psychologiczna i społeczna. Rozwijał się teatr i dramat groteskowy. U schyłku epoki nastąpił wzrost nastrojów katastroficznych.

Cechy literatury dwudziestolecia międzywojennego:

- antynaturalizm,

- autentyzm,

- dadaizm,

- dehumanizacja poezji,

- dionizyjskość,

- ekspresjonizm,

- futuryzm,

- hermetyczność,

- imażynizm,

- katastrofizm,

- mistycyzm i metafizyka,

- surrealizm (nadrealizm),

- odwrót od realizmu w prozie,

- psychologizm,

- rozwój literatury satyrycznej, kabaretowej,

- wielość form i stylów,

- witalizm,

- zerwanie z konwencjami.

239. Malarstwo i rzeźba w dwudziestoleciu międzywojennym

Malarstwo i rzeźba w dwudziestoleciu międzywojennym

W sztukach plastycznych szukano przede wszystkim nowoczesnej formy, antymimetycznych środków wypowiedzi artystycznej. Należy jednak pamiętać, że obok nurtów nowoczesnych funkcjonowały wówczas również nurty tradycyjne.

v Kubizm – nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „cubus” oznaczającego bryłę, sześcian, kostkę. Był to kierunek w malarstwie rozwijający się od 1907 roku. Cechy malarstwa kubistycznego to: geometryzacja, odrzucenie perspektywy, synteza, analiza struktury przedmiotu, symultanizm, technika kolażu, zacieranie czytelności obrazu, zniekształcanie proporcji, monochromatyzm, myślenie abstrakcyjne, upraszczanie form. Najwybitniejsi przedstawiciele tego nurtu to Pablo Picasso i Georges Braque.

v Dadaizm – był to kierunek w malarstwie w latach 1915-1922. Charakteryzowały go: zerwanie z tradycją i racjonalizmem, antyestetyzm, technika kolażu, fotomontażu, wykorzystywanie codziennych przedmiotów jako tworzywa sztuki, absurdalny humor, spontaniczność. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu należą Hans Arp, Max Ernst, Kurt Schwitters.

v Formizm – był to awangardowy kierunek w sztuce polskiej. Jego cechy to: wyeliminowanie mimetyzmu (odtwórczego odwzorowywania rzeczywistości), skoncentrowanie się na formie, zrytmizowanie, brak iluzorycznej perspektywy, posługiwanie się kontrastem (na przykład umieszczanie form zaokrąglonych obok ostrych, geometrycznych), elementy kubizmu, dynamizm. Formiści nawiązywali do polskiej sztuki ludowej oraz do polskiego gotyku. Kładli nacisk na komponowanie obrazu z form konkretnych. Dążyli do stworzenia nowoczesnego, dwudziestowiecznego stylu narodowego. Ich działalność artystyczna napotkała jednak dość silny opór krytyki, a nowatorskie poglądy tej grupy uważano za społecznie i politycznie niebezpieczne. Jednak to właśnie formizm sprawił, że polska sztuka zaistniała na świecie. Do grona wybitnych twórców należeli między innymi: Witkacy (Stanisław Ignacy Witkiewicz), Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Leon Chwistek, Maria Jarema, Andrzej i Zbigniew Pronaszko, Józef Czapski, Henryk Stażewski, Tytus Czyżewski, Eugeniusz Zak, Bronisław Wojciech Linke, Xawery Dunikowski, August Zamoyski, Henryk Kuna.

v Ekspresjonizm – to kierunek w sztuce i literaturze pierwszej ćwierci XX wieku, którego przejawy obserwujemy już w końcu XIX wieku u Edwarda Muncha, Henri’ego Toulouse-Lautreca, Vincenta van Gogha. Programowymi ekspresjonistami byli malarze skupieni w grupie „Die Brücke”: Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel. W Polsce kierunek ten uprawiali: Tytus Czyżewski, Tadeusz Kulisiewicz, Witkacy (Stanisław Ignacy Witkiewicz). Cechy charakterystyczne tego nurtu to: kontrastowe kolory (żółty, pomarańczowy, czerwony), deformacja, skośne linie, ostre kąty, technika oniryzmu (marzenia sennego), subiektywizm, ukazywanie skrajnych przeżyć i emocji (rozpaczy, lęku, histerii).

v Konstruktywizm – był to kierunek w sztuce abstrakcyjnej zapoczątkowany w Rosji. Podstawowym wyróżnikiem konstruktywizmu było stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Celem było poszukiwanie nowej ekspresji artystycznej i odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów. Głowni przedstawiciele nurtu to Władimir Tatlin, Kazimierz Malewicz, Aleksander Rodczenko, Wassily Kandinsky.

v Surrealizm (nadrealizm) – był to kierunek w sztuce powstały w latach dwudziestych XX wieku jako sprzeciw wobec sztuki racjonalistycznej i konstrukcyjnej takiej jak kubizm czy formizm. Najwybitniejsi przedstawiciele: Marc Chagall, Paul Delvaux, Salvador Dali, René Magritte, Giorgio de Chirico. Cechy nurtu: fascynacja snem, iluzją, halucynacją, swoboda ekspresji, budowanie dziwnego, surrealistycznego świata z elementów rzeczywistych, którym nadaje się obce im cechy (na przykład metalowi miękkość jedwabiu), fantastyczne wizje, groza, niezwykłość, tajemniczość.

Rzeźbę w dwudziestoleciu międzywojennym charakteryzuje:

v geometria,

v afiguratywność,

v wyzwolenie z formy,

v deformacja,

v zerwanie z proporcjami,

v odejście od estetyki klasycznej.

Najwybitniejsi rzeźbiarze międzywojnia to Xawery Dunikowski, August Zamoyski, Jacques Lipchitz.

238. Pojawienie się kina w dwudziestoleciu międzywojennym

Pojawienie się kina w dwudziestoleciu międzywojennym

Pierwsze dziesięciolecia XX wieku to okres triumfu nowej dziedziny sztuki – filmu. Jego pojawienie się wywołało prawdziwą rewolucję w rozumieniu i przedstawianiu przestrzeni oraz czasu. Twórcami tego wynalazku byli francuscy bracia Auguste i Louis Lumière.

Na początku kino uważane było za sztukę jarmarczną, drugorzędną, czysto rozrywkową. Jednak szybki rozwój techniki spowodował, że X muza otworzyła przed twórcami niespotykane wcześniej możliwości artystycznego wyrazu. Rzeczywistość filmowa zaczęła funkcjonować w dwóch obszarach: rozrywkowym i artystycznym.

Do lat trzydziestych mieliśmy do czynienia z filmem niemym i słowami pisanymi na planszach, które przerywały kolejne ujęcia. Ten rodzaj filmu wymuszał na aktorach określony styl gry aktorskiej: przerysowane gesty, nadmierną dramatyzację, spotęgowaną ekspresję.

Niekwestionowanymi bożyszczami kina byli:

- Rudolph Valentino,

- Pola Negri (Apolonia Chałupiec),

- Charlie Chaplin.

Film dźwiękowy, wzbogacony o słowo mówione i odgłosy naturalne, zmienił grę aktorską – od tej pory teatralizacja i zbytnia ekspresja ustąpiły grze naturalnej.

237. Muzyka i taniec w dwudziestoleciu międzywojennym

Muzyka i taniec w dwudziestoleciu międzywojennym

Cechy muzyki w dwudziestoleciu międzywojennym:

- wzbogacona instrumentacja,

- zerwanie z dziewiętnastowiecznym sensualizmem,

- łączenie sprzecznych konwencji,

- eksperymentowanie,

- dysonans,

- muzyka jako konstrukcja,

- stosowanie półtonów,

- konkretyzm – włączanie do utworów muzycznych tonów z otaczającej rzeczywistości, na przykład dźwięku syren fabrycznych, klaksonów samochodowych,

- fascynacja jazzem wyrosłym z folkloru Murzynów północnoamerykańskich – w muzyce tej rozbrzmiewały dźwięki instrumentów rzadko dotąd używanych w Europie.

Nowe rodzaje muzyki:

- absolutna,

- jazzowa,

- ekspresjonistyczna,

- konkretna,

- impresjonistyczna.

Początki XX wieku to także czas rewolucji w tańcu. Tu również zostały odrzucone klasyczne środki wyrazu – na rzecz spontanicznej, ekspresyjnej choreografii. Twórcy awangardowego baletu szukali na przykład nowych ruchów w różnorodnych dyscyplinach sportu i w akrobatyce. Sami tancerze zaczęli dostrzegać w tańcu wyraz wolnej myśli i sprzeciwiali się ograniczeniom, jakie narzucał taniec klasyczny, dlatego zaczęli go deformować. Przykładem może być Isadora Duncan, amerykańska tancerka pochodzenia irlandzkiego, która stworzyła własny styl tańca: tańczyła boso, często z rozpuszczonymi włosami, ubrana w grecką tunikę.