Jak napisać tekst argumentacyjny na maturze?

Pisanie tekstu argumentacyjnego na maturze (często jest to rozprawka) wymaga przestrzegania określonych zasad i kroków. Oto szczegółowy opis, jak napisać taki tekst krok po kroku:

Krok 1: Zrozumienie tematu

Przed rozpoczęciem pisania musisz dokładnie zrozumieć temat.

• Temat zamknięty: może być w formie pytania lub tezy, np. „Czy warto czytać literaturę klasyczną?”
• Temat otwarty: możesz sam wybrać stronę, którą będziesz bronić, np. „Literatura ma duży wpływ na kształtowanie światopoglądu.”

Zadania:

• Określ, jakiego rodzaju pytania dotyczy temat (czy jesteś za czymś, czy przeciwko czemuś).
• Wybierz stanowisko, które będziesz bronić – jesteś za lub przeciwko (lub przedstawiasz oba stanowiska).

Krok 2: Planowanie

Przed pisaniem warto przygotować plan rozprawki. Pozwoli to uporządkować myśli i zapewnić logiczny przebieg argumentacji.

Kluczowe elementy planu:

1. Wstęp – wprowadzenie w temat i sformułowanie tezy.
2. Rozwinięcie – co najmniej dwa lub trzy argumenty.
   • Argument 1 + przykład lub dowód.
   • Argument 2 + przykład lub dowód.
   • Argument 3 (opcjonalnie) + przykład lub dowód.
3. Zakończenie – podsumowanie argumentów, potwierdzenie tezy.

Krok 3: Pisanie wstępu

Wstęp powinien:

• Zainteresować czytelnika – możesz zacząć od pytania, cytatu, refleksji.
• Wprowadzić temat – krótkie wyjaśnienie, o czym będziesz pisać.
• Sformułować tezę – stanowisko, które będziesz udowadniać. Może być jednoznaczne lub problemowe (np. „Moim zdaniem...”, „Warto zastanowić się nad tym...”).

Przykład wstępu: „Czytanie literatury klasycznej w dobie współczesnych mediów cyfrowych wydaje się przestarzałe. Jednak uważam, że książki takie jak „Lalka” Bolesława Prusa czy „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego nadal są ważnym elementem rozwoju intelektualnego i emocjonalnego człowieka.”

Krok 4: Rozwinięcie (część argumentacyjna)

To najważniejsza część tekstu argumentacyjnego. Tutaj przedstawiasz argumenty i przykłady.

Jak budować argumenty:

• Argument 1: wprowadź go, używając słów wprowadzających (np. „Po pierwsze”, „Pierwszym argumentem jest…”).
• Przykład lub dowód: musisz potwierdzić swój argument konkretnym przykładem, cytatem, odniesieniem do literatury, historii, nauki.
• Argument 2: kolejny argument, zaczynając od sformułowania wprowadzającego (np. „Kolejnym dowodem na słuszność tezy jest…”).
• Przykład lub dowód: podobnie jak wcześniej, odnieś się do przykładów lub literatury.

Przykład:

1. Argument 1: Literatura klasyczna przedstawia ponadczasowe wartości moralne.
   • Przykład: „W powieści „Lalka” Bolesława Prusa bohater Stanisław Wokulski mierzy się z dylematami moralnymi, które są aktualne także dziś.”
2. Argument 2: Klasyczne dzieła literackie kształtują krytyczne myślenie i rozwijają wrażliwość.
   • Przykład: „Zbrodnia i kara” Dostojewskiego zmusza czytelnika do refleksji nad konsekwencjami ludzkich wyborów i naturą zła.”

Krok 5: Zakończenie

W zakończeniu musisz:

• Podsumować przedstawione argumenty, np. „Przedstawione argumenty potwierdzają, że literatura klasyczna wciąż ma istotne miejsce w edukacji.”
• Potwierdzić tezę – nie wprowadzaj nowych argumentów, ale potwierdź, że teza była słuszna lub że pytanie zostało odpowiednio omówione.

Przykład zakończenia: „Podsumowując, literatura klasyczna nadal odgrywa istotną rolę w kształtowaniu moralności i intelektu. Dlatego warto poświęcić jej uwagę, mimo rosnącej popularności nowoczesnych mediów.”

Krok 6: Korekta

Na zakończenie sprawdź swój tekst pod kątem:

• Jasności i spójności myśli – czy argumenty są logicznie powiązane?
• Poprawności językowej – unikaj błędów ortograficznych, interpunkcyjnych i stylistycznych.
• Stylu – czy tekst jest odpowiednio formalny i precyzyjny?

Ważne wskazówki:

• Używaj spójników: „ponadto”, „w dodatku”, „natomiast”, „co więcej” itp., aby łączyć myśli.
• Unikaj powtarzania tych samych argumentów. Każdy argument powinien być nowy i dobrze rozwinięty.
• Bądź obiektywny – nawet jeśli wyrażasz swoje zdanie, argumenty muszą być oparte na faktach, nie tylko na emocjach.

Struktura pracy:

1. Wstęp: wprowadzenie w temat, teza.
2. Rozwinięcie: przynajmniej dwa dobrze rozwinięte argumenty.
3. Zakończenie: podsumowanie argumentów, potwierdzenie tezy.

Narrator i narracja, typy narratora, mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

Narrator i narracja

 

Narracja literacka jest sposobem przekazywania nam jedynej wiedzy, jaką możemy uzyskać na temat oryginalnego, przedstawionego w danym tekście epickim, świata. Co więcej: narracja sama jest tą wiedzą. Przedmiotem narracji jest fabuła, czyli ogół wątków i motywów składających się na świat przedstawiony.

 

Narrator jest wewnątrz utworu dysponentem wiedzy na temat świata przedstawionego i reguł jej ujawniania. Może także ujawniać swoją postawę, emocje, indywidualność, na przykład w komentarzach czy ironicznym obrazowaniu, a może poprzestawać na samej relacji i być tylko „neutralnym” świadkiem czy obserwatorem.

 

Narrator również może patrzeć na świat okiem jednego lub, przemiennie, kilku bohaterów, przyjmując ich perspektywę, ocenę sytuacji czy emocjonalny stosunek do innych osób, ale nie rezygnując przy tym z bycia „nadrzędnym głosem.

 

Typy narratora

 

Narrator wszechwiedzący – o zdarzeniach występujących w fabule opowiada kompletnie z zewnątrz, a jednocześnie wywiera na czytelniku wrażenie, że wie o wszystkim: zna najmroczniejsze zakamarki psychiki każdego bohatera, zna wszystkie okoliczności wszystkich zdarzeń, także motywy postępowania poszczególnych postaci.

 

Narrator bezpośredni – czyli pierwszoosobowy. Jest on jedną z postaci występujących w powieści – może być głównym bohaterem, a może być towarzyszem głównego bohatera, jego antagonistą lub dowolną postacią. Istotne jest to, by postać mająca w zamierzeniu pisarza zostać narratorem powieści, brała udział w osi zdarzeń dających fabule kręgosłup – inaczej relacje narratora byłyby okrojone, płaskie, stojące gdzieś na tyłach czy marginesach opowiadanej historii lub nawet całkiem poza nią.

 

Narrator świadek – podobnie do narratora wszechwiedzącego również opisuje zdarzenia fabularne z zewnątrz, różnica jednak polega na tym, że narrator świadek musi podawać te zdarzenia w taki sposób, jak gdyby był ich autentycznym naocznym świadkiem. Ten narrator zatem nie może wiedzieć wszystkiego i nie wolno mu swobodnie zaglądać do cudzych głów i znać myśli różnych bohaterów występujących w tej fabule. Może odwoływać się jedynie do tej wiedzy, którą zdobył z pozycji obserwatora konkretnych wydarzeń. Narracja taka będzie zatem siłą rzeczy w stosunku do narratora wszechwiedzącego zdecydowanie węższa (co nie znaczy, że gorsza), a w stosunku do sposobu przedstawienia całej historii subiektywna i stosująca pojedynczą perspektywę (a nie perspektywę wieloraką – jak w przypadku narratora wszechwiedzącego).

 

Narrator ukryty – to z kolei narrator w czapce-niewidce. Pisana przez pisarza historia literacka opowiada się niby sama. Narracja ukazuję tę historię płynnie, naturalnie – w taki sposób, że obecność narratora nie jest zaznaczona i czytelnik zyskuje poczucie, że narrator w ogóle w niej nie występuje; że opowieść odsłania się samoistnie, bez wsparcia narratora.

 

Mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

 

Istnieją trzy sposoby, za pomocą których opowiadający może informować o tym, co inni mówią:

 

1. Może relacjonować sens cudzej wypowiedzi, np. w zdaniu: Michał mówił, że bardzo go boli głowa – mowa zależna;

2. Może ją wiernie cytować, zaznaczając wyraźnie granice obcej wypowiedzi w swoim dyskursie: Michał powiedział: „Bardzo, tak bardzo boli mnie głowa!” – mowa niezależna;

3. Może również tak przekazywać w relacji czyjeś słowa, aby dało się usłyszeć emocje czy indywidualne stylistyczne właściwości mowy drugiej osoby: Michał powiedział, że bardzo, tak bardzo boli go głowa – mowa pozornie zależna.

Źródła:

 A. Korwin-Piotrowska, Poetyka. Przewodnik po świecie tekstów (Internet)

Warsztat pisarza (Internet) https://warsztatpisarza.pl/2019/08/20/cztery-rodzaje-narratora/

 

Środki artystycznego wyrazu

Środki artystycznego wyrazu (środki stylistyczne) – to specjalne zestawienie słów, wyrażeń lub zjawisk, które mają wywołać określone emocje u czytelnika oraz pobudzić jego wyobraźnię. Nadają tekstowi większej ekspresji i atrakcyjności. Stanowią efekt artystycznego wyrażenia i pojawiają się głównie w poezji.

 

 

Anafora – specyficzny rodzaj powtórzenia, powtarzanie słów lub fraz, które pojawiają się na początku poszczególnych wersów lub strof, np. W wierszu Daniela Naborowskiego „Do Anny”:

„Z czasem […]

Z czasem […]

Z czasem […]

Z czasem […]” itd.

 

Animizacja (ożywienie) – rodzaj metafory polegającej na nadaniu przedmiotom, zjawiskom lub pojęciom cech istot żywych, np. „sumienie gryzie”, „czas płynie”, „droga biegnie”, „senna atmosfera”.

 

Antyteza (przeciwstawienie) – zestawienie dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość, np. „lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć”, „lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu”.

 

Apostrofa – bezpośredni zwrot do adresata, np. „Młodości! Dodaj mi skrzydła!”, „O, radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól”.

 

Elipsa (wyrzutnia) – opuszczenie, pominięcie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst lub sytuację wypowiedzi, który w czasie odbioru da się zrekonstruować, np. „kto pierwszy, ten {jest} lepszy”, „wyszła {na spacer} z psem”, „ojciec {jest} w domu?

 

Enumeracja (wyliczenie) – środek stylistyczny charakterystyczny dla baroku polegający na wymienianie w tekście kolejnych elementów jakiejś całości, np. „Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt – żywot ludzki słynie”.

 

Epifora – powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi, np. „Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko”.

 

Epitet – wyraz określający rzeczownik, np. „brzydkie kaczątko”, „słodki cukierek”, „niebezpieczny bandyta”.

 

Eufemizm – to określenie, którym zastępuje się niegrzeczne lub niestosowne wypowiedzi w celu ich złagodzenia”, np. „zasnąć w Panu” zamiast „umrzeć”, „mieć lepkie ręce” zamiast „kraść”, „jechać do Rygi” zamiast „rzygać”.

 

Eufonia – harmonijny dobór dźwięków, np. poprzez gromadzenie tych samych głosek lub zespołu głosek, np. „O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny i pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny.

 

Hiperbola (przesadnia) – celowe przesadzanie, wyolbrzymianie cech danej rzeczy, osoby, wydarzenia, np. „wieki cię nie widziałem”, „nudzę się śmiertelnie”, „umrę ze śmiechu”, „kocham cię do szaleństwa”.

 

Inwokacja – rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, zazwyczaj poemat epicki, w której autor zwraca się do bóstwa, muzy lub pojęcia abstrakcyjnego, np. „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa” opiewaj […]”, „Gospodzinie Wszechmogący”, „Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy / I w Ostrej świecisz Bramie! […]”, „Litwo! Ojczyzno moja!”.

 

Metafora (przenośnia) – środek stylistyczny, który jest powiązaniem słów wykraczających poza dosłowne znaczenie; jest komunikowaniem czegoś w niebezpośredni sposób, np. „wyłożyć kawę na ławę”, „zawiesić na kimś oko”, „łapać za słowa”, „zawiesić się”.

 

Metonimia (zamiennia) – zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim uchwytnej zależności, np. „czytam Słowackiego”, „autor «Ferdydurke»”, „Szekspir w skórze”, „zupa czeka na stole”, „Gdańsk protestuje”.

 

Neologizm – nowe słowo, nowy element języka, który w utworze literackim pełni funkcję artystyczną, np. „śnigrobek”, „nierozeznawka”, „przestwornie”.

 

Oksymoron (epitet sprzeczny) – to zestawienie wyrazów, w którym oba człony mają przeciwstawne znaczenie, np. „blask ciemnieje”, „gorący lód”.

 

Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo) – środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów, aby naśladowały one brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywane przedmioty, np.

„Już trzykroć wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypek łąki,

Już mu z dala wtórują z bagien basem bąki,

Już bekasy do góry porwawszy się wiją

I bekając raz po raz jak w bębenki biją”.

 

Paralelizm – zestawienie, podobieństwo treściowe lub znaczeniowe, lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów utworu literackiego, np. „Ten niedobyte podał nam grody, /Ten pod nas możne podbił narody /– Ten władnie światem sam niezmierzonym, /Temu śpiewajcie pieniem uczonym”.

 

Personifikacja (uosobienie) – to środek stylistyczny polegający na metaforycznym nadawaniu zwierzętom, roślinom, przedmiotom nieożywionym, zjawiskom lub ideom cech ludzkich, np. Pani Wiosna szła i śpiewała”, „moje nogi błagają o odpoczynek”, „niebo płacze nad naszym losem”.

 

Peryfraza (omówienie) – figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu określenia powszechnego wielowyrazowym opisem, np. „[…] z chińskich ziół ciągnione treści zamiast „herbata”.

 

Pleonazm – to wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera treść występującą również w drugiej części; nadmiarowe połączenie wyrazowe, np. „masło maślane”, „cofać się do tyłu”, „spadać w dół”.

 

Porównanie – figura stylistyczna składająca się z dwu członów połączonych wyrazami porównującymi („jak, „niby”, „niczym”, „niż”) wskazującymi na podobieństwo pewnych zjawisk lub przedmiotów, np. „uparty jak osioł”, „dumny jak paw”, „blady jak ściana”, „bazgrze jak kura pazurem”.

 

Porównanie homeryckie – porównanie, którego jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody, np.

„Ujrzał go Hektor, zadrżał, nie wytrwał do końca:

Więc porzuciwszy bramę uciekać zaczyna,

Szybkim ścigany biegiem przez Peleja syna.

Jak jastrząb wszystkie ptaki celujący lotem,

Prędko leci za krzywym gołębicy zwrotem,

Wzmaga swój impet, przeraźliwie krzyczy,

Chciwy, aby czym prędzej dostał swej zdobyczy:

Tak Pelid za Hektorem pędem biegł ognistym,

Który przed nim uciekał pod murem ojczystym.”

 

Przerzutnia (przeskocznia) – niezgodność między porządkiem składniowo-informacyjnym a wersyfikacyjnym w wersie; przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu lub strofy, np.

„Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie

Byt nasz podniebny”,

„to lęk odwieczny ciemny lęk

„[…] O kruchy ludzki ląd zaczyna

 

Bić i zwycięży słyszysz szum […]”

 

Pytanie retoryczne – pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń, np. „i po co to wszystko?”, „Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy […]?”, „jak żyć?”.

 

Synekdocha (ogarnienie) – to figura stylistyczna, w której używamy nazwy całości do opisania części, np. „cztery kąty” zamiast „mieszkanie”, „witamy w naszych progach” zamiast „witamy w naszym domu”, „pan władza” zamiast „policjant”, „mędrca szkiełko i oko” zamiast „nauka”.

 

Wykrzyknienie (eksklamacja) – wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania podmiotu mówiącego, np. „O Boże miłosierny, zmiłuj się nad nami!”, „biada!”, „Ginę! ginę! ginę!”.

 

Zdrobnienie – zmniejszenie wartości opisywanego obiektu wyrażające pozytywny lub pogardliwy stosunek podmiotu mówiącego, np. „koteczek”, „profesorek”.

 

Zgrubienie – wyraz oznaczający osobę większą niż nazywana wyrazem podstawowym, oznacza pogardliwy stosunek do opisywanego obiektu, np. „brzuszysko”, „nochal”, „krówsko”.

 

 

Rozpoczynamy rok szkolny 2024/2025

Szczęśliwego nowego roku szkolnego 2024/2025!

I oczywiście - zapraszamy po książki!